Klasyfikacja głównych instrumentów ochrony środowiska cz. II

W celu wzięcia pod uwagę względów środowiskowych podczas podjęcia decyzji w sprawie planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych (przed wydaniem decyzji zezwalających), jak również podczas przyjęcia planów, polityk i programów dotyczących środowiska stosuje się ocenę oddziaływania na środowisko. Jest ona instrumentem prewencyjnym, polegającym na skonsultowaniu przyszłego rozwiązania z właściwymi organami władzy publicznej i społeczeństwem oraz na uwzględnieniu innych czynników (w tym rozwiązań alternatywnych) przed podjęciem odpowiedniej decyzji.

Korzystający ze środowiska potrzebują zapewnienia właściwej jakości środowiska jako ogółu elementów przyrodniczych, wzajemnie na siebie oddziaływujących. Zapewnienie to wymaga podjęcia stosownych działań, czasem bardzo kosztownych (np. realizacji przedsięwzięć związanych z ochroną powietrza, wód, gospodarką odpadami itd.). Są to instrumenty gospodarcze: zagospodarowanie zasobami środowiska i zarządzenie nimi przez organy władzy.

Korzystanie z zasobów środowiska i wprowadzenie zmian do niego z założenia wiąże się z uzyskaniem przez korzystający podmiot pewnego zysku, jak również z utratą możliwości dla innych podmiotów korzystania z tych zasobów przynajmniej w tym samym momencie (chociaż też może stwarzać to pewne bardziej istotne uciążliwości i zanieczyszczenia). Obowiązkiem szeroko rozumianego zanieczyszczającego jest bezwzględne poniesienie kosztów usunięcia skutków tego zanieczyszczenia. W celu połączenia tego obowiązku z wyżej opisaną potrzebą uzyskania środków na realizację działań z zakresu ochrony środowiska wprowadzone zostały instrumenty ekonomiczne. Do instrumentów tych głównie należą:

- opłatyza korzystanie z zasobów środowiska i wprowadzenie do niego zmian, administracyjne kary pieniężne;

- fundusze ochrony środowiska, których przychodami są wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych.

Więc, opłaty i kary pełnią:

- funkcje bodźcową (uniknięcie opłaty podwyższonej lub kary jest zachętą do prowadzenia działalności w sposób przyjazny dla środowiska) oraz

- funkcję fiskalną (stanowią one źródło środków potrzebnych do realizacji działań z zakresu ochrony środowiska).

Przestrzeganie różnorakich wymagań (w tym z zakresu ochrony środowiska) zapewnia się poprzez możliwość stosowania środków przymusu w przypadku ich naruszenia. Aby te przypadki mogły być zidentyfikowane i na nie odpowiednio zareagowano, potrzebne są instrumenty kontroli.

W razie wykrycia nieprzestrzeganiawymagań ochrony środowiska, odpowiedzialne za to podmioty powinny zostaćpociągnięte do odpowiedzialności prawnej (cywilnej, administracyjnej lub karnej). Instrument odpowiedzialności prawnej podobnie do opłat pełni funkcję fiskalną oraz funkcję bodźcową, stanowiąc motywację do przestrzegania przepisów z zakresu ochrony środowiska. 

Instrumenty udziału społeczeństwaw ochronie środowiska (dostęp do informacji o środowisku oraz udział w odpowiednich procesach decyzyjnych) dają możliwość przedstawicielom społeczeństwa kontrolowania przestrzegania wymagań ochrony środowiska przez osoby prywatne i organy władzy państwowej. Sprzyja to też wzrostowi świadomości ekologicznej społeczeństwa, będącej źródłem dbałości o stan środowiska oraz zdrowych zachowań konsumenckich.

Podstawą podejmowania różnorakich decyzji generalnych oraz indywidualnych, jak również działań z zakresu ochrony i kształtowania środowiska są dane uzyskane w trakcie monitoringu stanu środowiska.

Niewątpliwie, we współczesnym świecie niemożliwe jest funkcjonowanie tych instrumentów poza granicami państwa i prawa. Do tego niezbędne jest ustawodawstwo, określające ramy prawne działalności władzy publicznej i innych podmiotów (co znajduje swoje odzwierciedlenie w ustawach oraz rozporządzeniach uszczegóławiających wymagania ustaw).

Konieczne też są tzw. instrumenty służebne, polegające na koordynowaniu działalności organów ds. ochrony środowiska, nadzorowaniu i kontroli nad nimi, współdziałaniu i współpracy pomiędzy nimi oraz współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Oczywiste więc są wzajemne uzupełnianie i powiązanie instrumentów ochrony środowiska, na co zwraca się uwaga w literaturze[1].

Źródło: Wiktoria Raczyńska Podstawy budowy administracji ochrony środowiska. Prawo i środowisko. Kwiecień-czerwiec 2014 r., nr 2 (78)/2014, s. 113, 114.