Mechanizm przestrzegania Konwencji z Aarhus

Na pierwszej Konferencji Stron Konwencji z Aarhus przyjęto decyzją I/7 mechanizm kontroli przestrzegania Konwencji. Decyzja przewiduje istnienie specjalnego Komitetu do Spraw Przestrzegania Konwencji (tzw. Compliance Committee) składającego się z niezależnych ekspertów powoływanych przez Konferencję Stron. Komitet zatem, zgodnie z decyzją, składa się z indywidualnych osób o określonych kwalifikacjach. Zbliża go to do Komitetu Praw Człowieka przewidzianego przez Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, a odróżnia od organów powoływanych do przestrzegania umów międzynarodowych w dziedzinie ochrony środowiska, których członkami są państwa reprezentowane przez swoich przedstawicieli, nie zaś niezależni eksperci. Co więcej, decyzja przewiduje istnienie pewnych sankcji dla państw uznanych za nieprzestrzegające wymagań Konwencji.

Komitet składa się obecnie z dziewięciu niezależnych ekspertów powoływanych przez Konferencję Stron na 6-letnią kadencję przy czym co trzy lata dokonywany jest wybór połowy składu Komitetu. Każdy z jego członków ma prawo reelekcji na jedną kadencję. Członkowie Komitetu muszą być obywatelami państw będących albo Stronami albo sygnatariuszami Konwencji oraz muszą posiadać uznane kompetencje w sprawach regulowanych Konwencją.

Członkowie Komitetu są niezależni i nie reprezentują ani państw ani organizacji, które ich zgłosiły. Wykonują swoje zadania bezpłatnie, zaś koszty funkcjonowania Komitetu, w tym koszty podróży, pokrywane są z budżetu Konwencji. Językiem roboczym Komitetu jest angielski.

Decyzja I/7 przewiduje, iż członkowie Komitetu wybierają spośród siebie Przewodniczącego Komitetu oraz ustalają zasady działania. Zasady takie zostały przyjęte na drugim spotkaniu Komitetu w październiku 2003 roku, W myśl przyjętych zasad obrady Komitetu są jawne, choć pewne jego fragmenty mogą być prowadzone z wyłączeniem jawności. W obradach mają prawo aktywnie uczestniczyć zainteresowane podmioty, w tym przedstawiciele państwa, którego dotyczy sprawa oraz wnioskodawcy. W razie konieczności mogą oni występować o pokrycie kosztów ich uczestnictwa.

Komitet nie ma prawa samodzielnego rozstrzygania o zastosowaniu środków egzekwowania a jego orzeczenia są zatwierdzane przez Spotkanie Stron Konwencji. Komitet ma za zadanie także monitorować wykonywanie Konwencji i ewentualnie wydawać pewne zalecenia w tym względzie.

Decyzja I/7 przewiduje trzy rodzaje wniosków o uruchomienie procedury kontroli przez Komitet. W zależności od tego, kto występuje w z wnioskiem, iż procedura kontroli przez Komitet może być uruchomiona na skutek:

przedłożenia:

-                              przedstawionego przez samą Stronę nie przestrzegającą Konwencji (pkt 16)

-                              przedstawionego przez inną Stronę Konwencji (pkt 15)

·zgłoszenia przedstawionego przez Sekretariat (pkt 17)

·powiadomienia przedstawionego przez społeczeństwo (pkt 18).

Powiadomienie dotyczyć może 3 rodzajów naruszeń Konwencji:

1)          niepodejmowania działań mających na celu implementację Konwencji określonych ogólnie w art. 3 ust. 1 Konwencji

2)          uchwalenia konkretnych przepisów lub rozwiązań sprzecznych lub nie w pełni zgodnych z wymaganiami Konwencji

3)          konkretnych działań, zdarzeń lub zaniechań świadczących o nieprzestrzeganiu Konwencji.

Decyzja I/7 przewiduje osiem rodzajów środków służących egzekwowaniu jej postanowień w przypadku stwierdzenia naruszeń w tym zakresie. Zastosować je może Spotkanie Stron Konwencji, po przeanalizowaniu raportu Komitetu oraz zawartych w nim rekomendacji co do zastosowania tych środków. Biorąc pod uwagę przyczyny, zakres oraz częstotliwość stwierdzonych uchybień w przestrzeganiu postanowień Konwencji, Spotkanie Stron zastosować może jeden lub kilka z poniższych środków:

1)                      wystosować poradę i wspomóc daną Stronę w wysiłkach na rzecz implementacji

2)                      wystosować zalecenie do danej Strony

3)                      zażądać od danej Strony przedstawienia strategii osiągania zgodności z Konwencją, wraz z harmonogramem czasowym oraz raportowania do Komitetu o realizacji tej strategii,

4)                     w przypadku powiadomienia ze strony społeczeństwa, wystosować polecenie podjęcia konkretnych działań w odniesieniu do spraw podniesionych w powiadomieniu

5)                      wydać oświadczenie o stwierdzeniu naruszenia Konwencji

6)                      wydać ostrzeżenie

7)                      zawiesić, zgodnie z odpowiednimi przepisami międzynarodowymi, stosowanie w odniesieniu do danej Strony praw i przywilejów służących stronom Konwencji.

8)                      podjąć inne konieczne działania o charakterze niespornym, niesądowym i doradczym.

Źródło: J. Jendrośka, W. Raczyńska. Kontrola przestrzegania Konwencji z Aarhus na przykładzie sprawy Kanału Bystroje. (w:) Prawo i Środowisko. Kwartalnik, Styczeń-Marzec 2014, numer 1 (77)/2014, s. 109-117.