Kontrola przestrzegania Konwencji z Aarhus na Ukrainie

Chociaż Ukraina jest Stroną Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, tym niemniej jak dotąd w tym państwie nie zostały podjęte ustawodawcze, administracyjne i inne środki konieczne do ustanowienia jasnych, przejrzystych i spójnych ram dla realizacji postanowień Konwencji z Aarhus.

Brak odpowiednich przepisów powoduje, że organy władzy państwowej Ukrainy naruszają wymogi Konwencji podczas realizacji konkretnych przedsięwzięć. Na przykład, w odniesieniu do sprawy Kanału Bystroje, Ukraina naruszyła art. 4, ust. 1; art. 6, ust. 1 (a), 2-8 Konwencji z Aarhus oraz rekomendacje Spotkania Stron Konwencji z Aarhus, jak również większość przepisów Konwencji z Espoo i rekomendacje odpowiedniego Spotkania Stron.

Co więcej, zalecenia Spotkania Stron Konwencji z Aarhus odnośnie działań ustawodawczych dla wdrażania Konwencji nie zostały wykonane. Zamiast tego Rząd ukraiński ograniczył się do deklaracji o charakterze ogólnym; przygotowania projektów ustaw i dekretów, nie przyjmując ich. Przyjęte przepisy ustawodawstwa ukraińskiego dotyczące udziału społeczeństwa nawet pogorszyły istniejące procedury w tym zakresie. W odniesieniu do składania przez Ukrainę raportów o dostosowaniu ustawodawstwa i praktyki w celu zapewnienia zgodności z postanowieniami Konwencji z Aarhus, wielokrotnie dochodziło do opóźnień w składaniu tych raportów. Ponadto, raporty te nie dostarczały dowodów pełnej realizacji przez Ukrainę środków wymaganych przez Spotkanie Stron.

Niewątpliwie, ukraiński rząd tylko stwarzał pozory przestrzegania Konwencji z Aarhus, jak zostało zauważone przez ukraińskie organizacje pozarządowe[1]. Dlatego trudno zgodzić się ze stwierdzeniem o braku spójnej i całościowej strategii ukraińskiego rządu w odniesieniu do realizacji Konwencji z Aarhus, a w szczególności w przypadku Kanału Bystroje[2]. Zaryzykować można twierdzenie, iż taka strategia istnieje i polega na konsekwentnym niewykonaniu. Członek Komitetu S. Krawczenko wyjaśniała takie podejście tym, że rząd ukraiński „po prostu nie rozumie procesu”. Twierdzenia tego nie można uznać za przekonujące. Zgodzić się należy natomiast z twierdzeniem, iż Ukraina, z różnych powodów, poświęca niewiele uwagi swoim obowiązkom wynikającym z ratyfikowanych umów międzynarodowych[3].

Powstaje zatem pytanie jaka powinna być reakcja na powtarzające się nieprzestrzeganie przez Ukrainę zobowiązań wynikających z Konwencji z Aarhus?

Komitet ds. Przestrzegania i Spotkanie Stron przede wszystkim zalecały doprowadzenie do zgodności ukraińskiego ustawodawstwa i praktyki z postanowieniami Konwencji z Aarhus oraz przekazywanie raportów o środkach podjętych w tym celu, a także przygotowanie strategii transpozycji postanowień Konwencji do prawa krajowego oraz opracowanie praktycznych mechanizmów i przepisów wykonawczych, które ustanawiają jasne procedury ich realizacji. Realizacja tych zaleceń jest konieczna, ponieważ prawo określa obowiązujące normy zachowania i przez to zapewnia niezbędny porządek w stosunkach ludzkich. Dlatego odpowiednie ustawy stanowią podstawy porządku społecznego. Brak konkretnych, zrozumiałych i spójnych regulacji z zakresu udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska na Ukrainie prowadzi do problemów w stosowaniu przepisów prawa z tego zakresu. W sprawie projektu Kanału Bystroje niedociągnięcia w ustawodawstwie spowodowały złożenie skarg do dwóch instancji sądownictwa krajowego, a także dłuższe dochodzenia w ramach różnych umów międzynarodowych, w tym Konwencji z Aarhus, z Espoo, również jak Breńskiej Konwencji. Oczywiście, bardziej ekonomicznym sposobem rozwiązywania problemów społecznych jest przyjęcie właściwych przepisów prawnych na samym początku.

W wyniku nie stosowania się do tych wymagań Spotkanie Stron wydało ostrzeżenie, które miało wejść w życie po upływie pewnego czasu, chyba że Ukraina spełni wymagania Konwencji. Wreszcie wydało ostrzeżenie, które miało zostać zniesione po pewnym czasie, jeśli Ukraina w pełni wdroży potrzebne środki. O ile środki te nie zostały wdrożone, ostrzeżenie wciąż działa.

Źródło: J. Jendrośka, W. Raczyńska. Kontrola przestrzegania Konwencji z Aarhus na przykładzie sprawy Kanału Bystroje. (w:) Prawo i Środowisko. Kwartalnik, Styczeń-Marzec 2014, numer 1 (77)/2014, s. 109-117.