Możliwość rezygnacji z planowanej działalności na różnych etapach procesu decyzyjnego

W pełni wszystkie opcje są dostępne, kiedy rozpatrywany jest również „wariant zero”, czyli wariant rezygnacji z planowanej działalności.

Udział społeczeństwa podczas rozpatrzenia tego wariantu ma szczególne znaczenie, jeśli planowana działalność dotyczy technologii, która nie była stosowana dotychczas w tym państwie, a która jest uważana za wysoce ryzykowną lub mogącą mieć nieznany potencjalny wpływ na środowisko. Możliwość udziału społeczeństwa w procesie podejmowania takich decyzji powinna być zapewniona wyłącznie na etapie, kiedy rezygnacja z działalności jest możliwa[1].

Oczywiście, generalnie, rozpatrzenie „wariantu zero” jest możliwe tylko na bardzo wczesnym etapie, właściwie, na etapie określenia wytycznych odpowiedniej polityki. Udział społeczeństwa na tym etapie utrudnia się ze względu na raczej niewiążące i nie do końca precyzyjnie określone normy art. 7 ust. 2 Konwencji z Aarhus oraz ze względu na brak konkretnych możliwości dochodzenia tych uprawnień w sądzie[2]. Na następnym etapie, czyli na etapie przyjęcia planów i programów, normy Konwencji są już bardziej konkretne. Tym niemniej, jak stwierdza się przez fachowców, dość często jedyną możliwości dla społeczeństwa, by poruszyć właściwe zagadnienia, jest właśnie ostatni etap procesu decyzyjnego. Z tym, że na tym etapie zwykle większość opcji już jest zamknięta i możliwości decyzyjne są ograniczone do ram, określonych na poprzednich etapach. Powoduje to rozczarowanie społeczeństwa i niekiedy kończy się nielegalnymi protestami[3].

Zapewnieniu interesów wszystkich uczestników procesu decyzyjnego służy stabilność i przewidywalność tego procesu. Społeczność, która wzięła udział w procesie, chciałaby, by decyzje, podjęte z jej udziałem nie były zmienione. Jak słusznie zauważa się przez fachowców, niezmienność decyzji podjętych na wczesnych etapach procesu decyzyjnego jest ważna też dla inwestora. Uzasadnia się to tym, że opracowanie szczegółowej dokumentacji technicznej potrzebnej na kolejnych etapach wiąże się ze znacznymi finansowymi wydatkami[4].

Uzasadniona i rozsądna jest więc pozycja Komitetu ds. Przestrzegania Konwencji z Aarhus, że decyzje dotyczące konkretnych przedsięwzięć powinny mieścić się w ramach wpierw określonych w dokumentach strategicznych. Generalnie, na każdym etapie procesu decyzyjnego rozpatrywane są opcje w ramach, ustalonych na poprzednich etapach[5]. Oczywiście, ramy sugerują ograniczenia. Jednocześnie, powtórne rozpatrzenie kwestii rozstrzygniętych na poprzednim etapie bez dostatecznych podstaw zagroziłoby lub niewłaściwie odłożyłoby podjęcie decyzji ostatecznej. Dlatego rozstrzygnięcie pewnych opcji na konkretnym etapie procesu decyzyjnego powinno skutkować ich zamknięciem.

Od tej zasady są dwa wyjątki. Pierwszym jest dostarczenie nowych istotnych informacji (np., dokumentacji ooś) lub znacząca zmiana okoliczności[6]. Drugim jest sytuacja, kiedy pewny etap procesu decyzyjnego nie przewiduje udziału społeczeństwa. Wtedy na kolejnym etapie, który taki udział przewiduje, społeczeństwu powinna zostać zapewniona możliwość udziału w podjęciu rozstrzygnięcia rozpatrywanego na tym poprzednim etapie[7].

Innymi słowy, dostępność wszystkich opcji i skuteczny udział społeczeństwa oznacza realną możliwość niezadowolenia przez władzę publiczną wniosku o pozwolenie na realizację przedsięwzięcia. Taka możliwość powinna zostać potwierdzona poprzez konkretne wypadki odmowy w wydaniu zezwolenia[8].Oznacza to również, że nadanie możliwości działu społeczeństwa po wydaniu pozwolenia na realizację przedsięwzięcia, kiedy warunki tej realizacji już nie mogą zostać zmienione, nie jest zgodne z wymaganiami Konwencji z Aarhus. Takie przypadki zostały rozpatrzone przez Komitet ds. Przestrzegania Konwencji z Aarhus. Na przykład, w Armenii udział społeczeństwa został umożliwiony tylko po wydaniu koncesji górniczej. W takiej sytuacji uwagi społeczeństwa mogły zostać wzięte pod uwagę tylko w zakresie środków łagodzący negatywny wpływ rozpatrywanej działalności na środowisko[9]. Podobnie, udział społeczeństwa na etapie, kiedy pozwolenie na budowę zostało wydane, instalacja została wzniesiona, a potrzebne jest tylko pozwolenie na rozpoczęcie działalności, wygląda raczej formalnym. Istnieje wyraźne ryzyko, że polityczny i komercyjny nacisk oraz wymagania pewności prawa uniemożliwią rzeczywiste rozważenie różnych wariantów dotyczących budowlanych, technologicznych i infrastrukturalnych[10].

Podsumowując, udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących konkretnych przedsięwzięć powinien być umożliwiony na tyle wcześnie, aby wszystkie możliwości były jeszcze dostępne generalnie w ramach, ustanowionych na poprzednich etapach procesu decyzyjnego.