Natura 2000 w regionie alpejskim

Nazwa regionu pochodzi od nazwy leżących w samym sercu Europy Alp – najwyższego łańcucha górskiego na kontynencie. Alpejski półksiężyc o długości 1200 km i szerokości 200 km przebiegający przez teren ośmiu krajów jest łańcuchem najbardziej rozległym, ale nie najdłuższym. Pod tym względem wyprzedzają go Karpaty (1450 km), Góry Skandynawskie (1400 km) i Apeniny (1350 km). Oprócz nich do regionu alpejskiego (ALP) zaliczają się także Pireneje (z najwyższym szczytem wznoszącym się na wysokość 3404 m n.p.m.) oraz Bałkany i Rodopy, które pojawiły się na biogeograficznej mapie sieci wraz z akcesją Bułgarii w 2007 roku.

Niezależnie od położenia geograficznego wszystkie wymienione obszary charakteryzuje zimny i ekstremalnie surowy klimat oraz wysoce zróżnicowana topografia. W niższych partiach gór dominują lasy i półnaturalne łąki, które stopniowo przechodzą w wysokogórskie murawy i wrzosowiska. Na skalistych i ośnieżonych szczytach roślinność ogranicza się już natomiast do zaledwie kilku, najczęściej endemicznych, gatunków zdolnych do przetrwania w tak niekorzystnych warunkach. Piętrowy układ roślinności charakteryzuje wszystkie łańcuchy regionu, choć granice pięter znajdują się na różnych wysokościach w poszczególnych łańcuchach. Układ ten jest zarazem odpowiedzialny za wysoki poziom różnorodności biologicznej tego regionu i stosunkowo ograniczony poziom antropopresji.

Region alpejski obejmuje 119 typów siedlisk, 107 gatunków roślin i aż 161 gatunków zwierząt wymienionych w dyrektywie siedliskowej. Należą do nich m.in. duże drapieżniki (wilki, niedźwiedzie, rysie) i ptaki drapieżne (orły, sokoły, sępy), które korzystają z ogromnych i w większości niezamieszkanych obszarów łowieckich. Polują one m.in. na kilka wyspecjalizowanych gatunków wysokogórskich, takich jak endemiczna darniówka tatrzańska (Microtus tatricus) czy kozica tatrzańska (Rupicapra rupicapra tatrica). Największe zagrożenia ze strony człowieka dla alpejskich gatunków roślin i zwierząt to obecnie zanik tradycyjnego wypasu bydła i intensyfikacja upraw oraz masowa turystyka. Ludzie odpowiedzialni są również za zmiany klimatu, których skutkiem jest topnienie lodowców wysokogórskich przekładające się na wzrost zagrożenia suszą w niższych partiach gór.

Powierzchnia regionu alpejskiego w Polsce to 10050 km2, czyli ok. 4% powierzchni kraju. Składające się nań obszary (aktualnie 51 w ramach dyrektywy siedliskowej) zlokalizowane są wyłącznie w polskiej części Karpat: w Beskidzie Żywieckim, Tatrach, Beskidzie Sądeckim, Beskidzie Niskim i w Bieszczadach, które tworzą największy obszar tego regionu –PLC180001 o powierzchni ponad 100 tysięcy hektarów. W porównaniu do polskich obszarów z regionu kontynentalnego siedliska alpejskie są znacznie lepiej zachowane, choć statystyki dalekie są od ideału: na 41 z nich, stan aż 14, czyli 1/3 oceniono jako właściwy (FV), 20 jako niewłaściwy (U1) i tylko 5 jako zły (U2). Gorzej natomiast wypada ochrona gatunków roślin i zwierząt: na wszystkie 55 gatunków występujących w regionie alpejskim, tylko 9 posiada status FV, 27 – U1, 4 – U2, a stan 15 pozostałych określony został jako nieznany (XX).

Źródła:

• http://natura2000.org.pl/
• www.zielonekarpaty.org.pl
• Natura 2000 w regionie alpejskim, Komisja Europejska, Luksemburg, 2010.
• Priorytetowe ramy działań dla sieci Natura 2000, Warszawa 2013 r.