Natura 2000 uzupełnieniem innych formy ochrony przyrody w Polsce?

Formy te cechują się zróżnicowanym reżimem ochronnym: od najwyższego (parki narodowe i rezerwaty), po niewielki (np. zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu), bardzo zróżnicowana może być też ich wielkość (minimalna wielkość została określona tylko dla parków narodowych, które muszą mieć przynajmniej 1000 ha).

Obszary Natura 2000 zostały wprowadzone do krajowego systemu ochrony przyrody  w związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę wcześniej istniejące zróżnicowanie form ochrony pojawić się może pytanie, czy powołanie dodatkowej metody na ochronę środowiska naturalnego było rzeczywiście potrzebne i zasadne, czy też wynikało jedynie z kwestii formalnych związanych z postępowaniem akcesyjnym i konieczności dostosowania naszego prawa do reguł europejskich?

Rozważając to zagadnienie należy w pierwszej kolejności podkreślić odmienne cele tworzenia krajowych form ochrony przyrody funkcjonujących przed 2004 rokiem oraz sieci Natura 2000. Zadaniem „pozanaturowej” ochrony przyrody jest zabezpieczanie wartości przyrodniczych i krajobrazowych ważnych w skali kraju i poszczególnych jego regionów. Sieć Natura 2000, złożona ze specjalnych obszarów ochrony siedlisk i obszarów specjalnej ochrony ptaków, ma natomiast zabezpieczać różnorodność biologiczną w skali całej Europy, a ściślej - wyróżnionych na naszym kontynencie regionów biogeograficznych. Jest więc możliwe, że niektóre gatunki czy siedliska rzadkie i wymagające ochrony w skali naszego kraju, nie będą chronione w ramach Natury 2000 (bo np. w skali całej Europy są znacznie powszechniejsze). I na odwrót: gatunek lub siedlisko powszechne w Polsce w skali całego kontynentu może być na tyle rzadkie i ważne, że wymagać będzie tworzenia obszarów Natura 2000.

Kolejną ważną kwestią jest odrębność sieci Natura 2000. Nie zastępuje ona dotychczasowego systemu ochrony przyrody, ale uzupełnia go. Powołanie obszaru Natura 2000 obejmującego miejsca już chronione nie oznacza nigdy, że wcześniejsza forma ochrony (np. rezerwat, park krajobrazowy itp.) zostanie zniesiona lub straci na ważności. Także ustanowienie SOO lub OSO w miejscu, które dotychczas nie było w żaden sposób chronione, nie oznacza, że jakaś dodatkowa ochrona będzie tam wprowadzona. Wiele obszarów Natura 2000 zabezpiecza miejsca dotychczas niechronione i obejmuje siedliska i gatunki wcześniej słabo reprezentowane w krajowym systemie ochrony (np. doliny rzeczne). Istnieją też formy ochrony przyrody, które nie zostały objęte siecią. W żaden sposób nie umniejsza to ich znaczenia, a wynika jedynie ze wspomnianych odmiennych celów ochrony i skali spojrzenia na przyrodę. W krajowym systemie ochrony przyrody ujmowane są np. formy geologiczne i geomorfologiczne, a także wartości krajobrazowe, nie będące podstawą do wyznaczania SOO i OSO.

Wielokrotnie zdarza się oczywiście, że obszary Natura 2000 częściowo lub całkowicie pokrywają się z innymi formami ochrony przyrody. Wynika to z metodyki tworzenia sieci: analiza wartości przyrodniczej kraju pod kątem rodzajów siedlisk i gatunków wymagających ochrony w formie SOO i OSO rozpoczęta została od miejsc już chronionych jako parki narodowe, parki krajobrazowe oraz rezerwaty przyrody. Tereny takie obejmują zwykle najcenniejsze fragmenty naszej przyrody i zazwyczaj są dobrze poznane i zbadane.

Podsumowując podkreślić należy, że wprowadzenie sieci Natura 2000 do funkcjonującego przed przyłączeniem Polski do Unii Europejskiej systemu ochrony przyrody było wysoce uzasadnione. Sieć skupia się na obiektach - gatunkach i siedliskach - istotnych w skali szerszej, bo ponadkrajowej. Obszary Natura 2000 nie stanowią konkurencji dla innych form ochrony przyrody, ale uzupełniają je, funkcjonując na odmiennych i odrębnych zasadach. SOO i/lub OSO mogą nakładać się na inne formy ochrony przyrody, mogą też funkcjonować samodzielnie, podobnie jak samodzielnie mogą funkcjonować inne formy ochrony, ważne dla zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych w skali kraju, a nie objęte siecią Natura 2000.

Literatura:

Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 20014 r. (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880), dostępna na http://isap.sejm.gov.pl/

Makomaska-Juchiewicz M., Tworek S. Natura 2000. Projektowana siec Natura 2000 w Polsce a krajowy system obszarów chronionych. Parki Narodowe, nr 4, 2003 r. 

http://natura2000.org.pl/e-szkolenia/e2-siec-obszarow-natura-2000-w-polsce-2/_siec_natura_2000_a_dotychczasowe_systemy_ochrony_przyrody_/