Gatunki chronione na obszarach Natura 2000 – żółw błotny

Spośród zamieszkujących ziemię ponad 9000 gatunków gadów – dalekich krewnych potężnych dinozaurów – zaledwie dziewięć można wciąż spotkać na terenie Polski. Nic dziwnego zatem, że wszystkie objęte są ochroną. Jednym z nich jest zagrożony całkowitym wyginięciem żółw błotny, który w warunkach naturalnych dożywa nawet 120 lat.

Żółw błotny (Emys orbicularis), zwany także w niektórych regionach żelazną żabą, to wodno-lądowy drapieżnik. Ze względu na powolny i niezdarny tryb poruszania się przez większość czasu przebywa jednak w środowisku wodnym, które zapewnia mu bezpieczeństwo i pożywienie. Tam również spędza trwający ok. 5-6 miesięcy sen zimowy (od przełomu października i listopada do początku kwietnia), schowany w pancerzu i zagrzebany w mule.

Tak jak każdy gad jest zwierzęciem zmiennocieplnym (temperatura jego ciała zależy od temperatury otoczenia), dlatego w ciepłe i słoneczne dni wychodzi na ląd, by wygrzewać się na brzegu stawów, oczek wodnych, bagien i wolnych rzek będących jego naturalnym siedliskiem. Na lądzie odbywa również rytuały godowe i składa jaja. Wykorzystują to jego naturalni wrogowie – wydry, kuny, borsuki, jenoty, kruki czy bociany. Najbardziej narażone na atak innych drapieżników są młode żółwie, których pancerz nie jest jeszcze wystarczająco twardy (dopiero po sześciu latach od urodzenia nabiera on odpowiedniej masy) oraz samice w okresie lęgowym.

Na początku XX wieku żółw błotny był w Polsce gatunkiem pospolitym, ale już w 1935 roku na mocy rozporządzenia Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego został objęty ścisłą ochroną. Do znacznego ograniczenia populacji tego gatunku przyczyniła się niemal wyłącznie działalność człowieka, zwłaszcza zaś melioracje łąk, regulacje korytarzy rzecznych, osuszanie bagien i zasypywanie oczek wodnych oraz zanieczyszczenia cieków i zbiorników wodnych.

Obecnie na terenie naszego kraju występują jedynie pojedyncze osobniki i niewielkie populacje żółwia błotnego, z których największa – zamieszkująca tereny Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego – liczy ok. 600-700 osobników. Wiele obszarów zamieszkiwanych przez żółwia błotnego zostało objętych programem Natura 2000. Wśród nich znajdują się także rezerwaty faunistyczne stworzone specjalnie w celu ochrony tego gatunku, jak np. RP „Ostoja żółwia błotnego” w gminie Osieczna. Jeszcze w 2009 roku monitoring siedlisk prowadzony przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska nie wykazał obecności żadnego osobnika na terenie tego rezerwatu.


Opracowano na podstawie:
•    M. Młynarski Marian, Płazy i gady Polski, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987.
•    Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, GIOS