Gatunki chronione na obszarach Natura 2000 Dolnego Śląska – bóbr europejski

Bóbr europejski (Castor fiber), największy gryzoń Eurazji, jest monogamicznym zwierzęciem wodno-lądowym o silnie rozwiniętym instynkcie terytorialnym. Zamieszkuje głównie brzegi rzek i jezior, bagna, wyrobiska potorfowe i pożwirowe oraz potoki górskie. Bobry oznaczają zajmowane terytorium tzw. strojem bobrowym (castoreum) – wydzieliną gruczołów płciowych, której dawniej przypisywano właściwości lecznicze. Wielkość obszaru zajmowanego przez pojedynczą rodzinę tego gatunku (od 4 do 10 osobników) obejmuje od 1 do 4 km długości cieku wodnego. Wpływ bobra na otoczenie wykracza jednak poza jego wymagania co do przestrzeni życiowej i potrzeby pokarmowe, a to ze względu na rozległe zmiany w układzie hydrologicznym spowodowane jego „inżynierską” działalnością.

Bóbr jest jednym z niewielu gatunków zwierząt na świecie, który – podobnie jak człowiek – aktywnie zmienia środowisko. W odróżnieniu od człowieka wpływ bobra ma jednak zdecydowanie pozytywny charakter. Tamy budowane przez bobry wpływają korzystnie na poziom wód gruntowych, zmieniają ich skład chemiczny i stwarzają doskonałe warunki dla rozwoju innych gatunków: bezkręgowców, ryb, płazów i ptaków żerujących na bobrowych rozlewiskach. Mimo to bobra uważa się często za uciążliwego sąsiada. Zdarza się, że bobrowe konstrukcje powodują zalewanie terenów rolniczych i drzewostanów (choć w ostatecznym bilansie wpływ ten mógłby okazać się pozytywny) lub spowalniają przepływ wód w rowach melioracyjnych. Właśnie dlatego tak ważne jest wyznaczanie obszarów, na których bobry mogą kontynuować swoją działalność bez szkody dla interesów ludzi i z korzyścią dla środowiska.

Bóbr europejski jest objęty ochroną w ramach Konwencji Berneńskiej i Dyrektywy Siedliskowej. Do 2004 roku w Polsce gatunek ten objęty był ochroną ścisłą, obecnie tylko częściową. Sytuacje konfliktowe związane z działalnością bobra rozwiązywane są na drodze odłowów i przesiedleń, rzadko odstrzałów. Dużą rolę w łagodzeniu konfliktów odgrywa uświadamianie ludziom znaczenia bobrów dla środowiska. Istnieje także możliwość łagodzenia skutków działalności bobrów w ramach rekompensaty za tzw. szkody bobrowe, którą przewiduje ustawa o ochronie przyrody.

Obecnie populacja bobra w Polsce, dzięki rozsądnej polityce introdukcji i odłowów, utrzymuje się na stosunkowo wysokim poziomie (powyżej kilkunastu tysięcy osobników na ponad 2000 stanowisk). Zamieszkuje on tereny niemal wszystkich parków narodowych oraz wiele z obszarów włączonych do programu Natura 2000, jak np. Ostoja Magurska (PLH180001), Dolina Noteci (PLH300004) czy Łęgi Odrzańskie (PLH0200), na których stan populacji GIOS ocenia jako właściwy (FV).

Źródła:

•  A. Czech, Bóbr. Budowniczy i inżynier, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Kraków 2010.
• Andrzej Czech, Krajowy plan ochrony gatunku: bóbr europejski (Castor fiber), Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2004.
• Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom VI: Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków), red. Z. Witkowski et al., Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2004.
• Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, GIOS (2013): http://siedliska.gios.gov.pl/pdf/siedliska/2013/wyniki_monitoringu_zwierzat_2013_lista.pdf