Gatunki chronione na obszarach Natura 2000 Dolnego Śląska – kumak nizinny i górski

Na terenie Polski żyją tylko dwa gatunki z rodziny kumakowatych (często ze sobą mylone): kumak nizinny (Bombina bombina) i kumak górski (Bombina variegata) – oba objęte ścisłą ochroną, podobnie jak i pozostałe gatunki płazów. Rozróżnia się je najczęściej po układzie i liczbie barwnych plam na brzuchu, których kumak nizinny ma o połowę mniej. Ucho doświadczonego przyrodnika z łatwością wychwyci także różnicę między odgłosami godowymi obu gatunków: głos kumaka nizinnego jest o wiele donośniejszy od pojękiwania kumaka górskiego.

Ich cechą wspólną jest natomiast charakterystyczna postawa obronna, tzw. odruch (bądź refleks) kumaka. Zaatakowane lub zaniepokojone wyginają siodełkowato grzbiet i unoszą kończyny w górę, ukazując skupisko gruczołów jadowych na stopach i dłoniach (w postaci plam o jaskrawych kolorach). Jad w nich zawarty jest silnie toksyczny i szkodliwy nie tylko dla ich naturalnych wrogów (zaskrońców, tchórzy, czapli czy bocianów), ale i dla samych kumaków, które stłoczone w niewielkim zbiorniku potrafią się nawzajem podtruć.

Kumak górski zasiedla niewielkie, płytkie zbiorniki wodne, jak np. oczka wodne czy rowy na wysokości powyżej 250 m n.p.m. W wyższych partiach gór potrafi zasiedlać nawet kałuże i koleiny powstałe na szlakach, ponieważ dużo czasu spędza poza środowiskiem wodnym. Dla kumaka nizinnego woda ma znaczenie kluczowe. W razie wyschnięcia macierzystego zbiornika podejmuje kilkusetmetrowe wędrówki w poszukiwaniu nowego siedliska.

Populacji kumaka nizinnego i kumaka górskiego zagraża przede wszystkim działalność człowieka prowadząca do zaniku jego naturalnych siedlisk i miejsc rozrodu: osuszanie mokradeł, regulacja rzek, tworzenie wałów ograniczających wylewy czy rozwój infrastruktury drogowej. Na terenach o zintensyfikowanej aktywności człowieka oba gatunki nie mają właściwie szansy na przetrwanie, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki zaradcze, w tym przede wszystkim ochrona niewielkich, płytkich zbiorniczków wodnych. Ogromne znaczenie ma również zachowanie połączeń między różnymi fragmentami krajobrazu w formie tzw. korytarzy ekologicznych (migracyjnych), biegnących wzdłuż cieków wodnych i wilgotnych rowów.

W ramach monitoringu populacji i siedlisk kumaka nizinnego na obszarach Natura 2000, prowadzonego przez GIOŚ w latach 2009-2011 perspektywy zachowania gatunku oceniono jako dobre tylko w przypadku obszaru Kumaki Dobrej (PLH020078), utworzonego specjalnie dla ochrony tego gatunku. W raporcie z tego samego okresu dla kumaka górskiego sytuacja wyglądała zupełnie odwrotnie: spośród monitorowanych obszarów Natura 2000 tylko stanowisko w Gorcach (PLH12000) otrzymało ocenę negatywną (U1). W obu przypadkach eksperci GIOŚ podkreślili jednak trudności metodologiczne z jednoznaczną oceną stanu siedlisk i populacji oraz konieczność badań porównawczych w przyszłości.

Źródła:

• A. Hreczek, J. Gorczyca, Płazy i gady Polski. Atlas i klucz, wyd. Kubaja, Katowice 2004.
• Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom VI: Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków), red. Z. Witkowski et al., Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2004. [@:] http://natura2000.gdos.gov.pl/uploads/download/412
• http://natura2000.gdos.gov.pl/uploads/download/413
• Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, GIOS (2009-2011): http://siedliska.gios.gov.pl/pdf/siedliska/2009-2011/wyniki_monitoringu_zwierzat_1193.pdf
• http://siedliska.gios.gov.pl/pdf/siedliska/2009-2011/wyniki_monitoringu_zwierzat_2503.pdf