Gatunki chronione na obszarach Natura 2000 Dolnego Śląska – koza złotawa

Koza złotawa (Sabanejewia aurata) ze względu na podobieństwo i zbliżone siedliska bywa często mylona ze zwykłą kozą (Cobitis taenia), od której różni się ubarwieniem i budową ciała. Na kozę złotawą można jednak natrafić w Polsce o wiele rzadziej niż na jej kuzynkę z tej samej rodziny ryb kózkowatych. Jest to trudne nie tylko ze względu na jej niewielkie rozmiary (długość największych osobników nie przekracza 100 mm), ale i sposób bytowania. Koza złotawa zajmuje siedliska bardziej odsunięte od brzegu, a zaniepokojona kryje się w piaszczystym lub mulistym dnie, bądź też między kamykami.

Ta niewielka ryba jest niezwykle interesującym i bardzo rzadkim gatunkiem polskiej ichtiofauny. Koza złotawa przeniknęła na obszar atlantycko-bałtycki z rejonu ponto-kaspijskiego (czyli z Iranu i okolic) prawdopodobnie pod koniec ostatniego zlodowacenia. Jednakże pierwsze doniesienia o jej występowaniu w zlewisku Morza Bałtyckiego (w dopływach Wisły) pochodzą dopiero z lat 60. XX wieku, choć gatunek ten rozpoznano i opisano już w połowie XIX wieku.

Tereny Polski to północno-zachodnia granica występowania tego gatunku, co w sposób szczególny naraża go na wyginięcie. Ewentualne zastąpienie wymarłej populacji osobnikami pochodzącymi z innego miejsca byłoby bardzo utrudnione. Mimo iż na poszczególnych stanowiskach znajduje się zaledwie po kilkadziesiąt osobników, perspektywy zachowania gatunku i dalszego rozwoju jego populacji eksperci oceniają jednak raczej optymistycznie. Oczywiście pod warunkiem utrzymania jego naturalnych siedlisk, czyli czystych odcinków rzek o piaszczysto-żwirowym dnie.

Programem Natura 2000 objęto do tej pory sporo obszarów przyjaznych kozie złotawej –  zalicza się np. Dolina Swędrni (PLH300034), Ostoja Nadbużańska (PLH140011) czy Dolina Baryczy (PLH020041). Spośród stanowisk tego gatunku badanych w latach 2009-2010 przez GIOŚ na pięciu obszarach Natura 2000, stan populacji tylko na jednym z nich (w Dolinie Dolnej Pilicy, PLH140016) oceniono jako zły (U2). Wiele wskazuje zatem na to, że program Natura 2000 pozwoli kozie złotawej na trwałe zadomowić się w polskich rzekach.

Źródła:

• A. Boroń, Koza złotawa [w:] Ryby słodkowodne Polski, red. M. Brylińska, Warszawa 2000, s. 344-347.
• Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom VI: Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków), red. Z. Witkowski et al., Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2004. [@:] http://natura2000.gdos.gov.pl/uploads/download/398
• Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, GIOS (2009-2011): http://www.gios.gov.pl/siedliska/pdf/wyniki_monitoringu_zwierzat_2009_2011_sabanejewia_aurata.pdf