Gatunki chronione na obszarach Natura 2000 – chomik europejski

Chomik europejski (Cricetus cricetus), największy spośród wszystkich gatunków podrodziny chomików (znacznie większy od trzymanych w domach chomików syryjskich czy dżungarskich), jest gryzoniem pochodzącym pierwotnie ze środowisk stepowych. Zamieszkuje w pobliżu człowieka od czasów, gdy rolnictwo stało się dla nas ważniejsze od łowiectwa i zbieractwa. Żywi się roślinami zielonymi, ziarnami i korzonkami. Do jego ulubionych przysmaków należą m.in. lucerna, koniczyna, groch, fasola, rzepa, pszenica, żyto, marchew, dynia i sałata, jak również wszelkiego rodzaju zioła. Jego charakterystycznym zachowaniem jest gromadzenie jedzenia w torbach policzkowych i przenoszenie go do komór spiżowych, czyli popularne „chomikowanie”.

Chomik europejski buduje swoje nory na glebach zaliczanych do najżyźniejszych i pełniących najczęściej rolę gruntów ornych (czarnoziem i gleba brunatna). Typowa nora to podziemny tunel z odgałęzieniami, w którym gniazdo znajduje się na głębokości do 2 metrów. Spiżarnie, mieszczące średnio 2-3 kg pokarmu (czasami nawet kilkadziesiąt!) są zazwyczaj bezpośrednio ze sobą połączone lub zlokalizowane blisko gniazda, w którym chomik hibernuje przez zimę (od października do przełomu marca i kwietnia). Oprócz nich część ślepych korytarzy pełni rolę toalet. Obliczono, że w trakcie budowy nory chomik wykopuje średnio 29,9 kg ziemi, a w ekstremalnych przypadkach nawet 300 kg. Złożoność nory zależy od wieku chomika oraz ciągłości zamieszkania. System korytarzy ulega ciągłym zmianom w związku z podziemnym trybem życia tego gatunku.

Niestety, ta niezwykła zaradność chomika, podobnie jak i ciepłe futro chroniące go przed zimnem, stały się przekleństwem tego gatunku. Przez wieki chomik europejski był prześladowany na terenach rolniczych jako szkodnik oraz chwytany na potrzeby handlu futrami. Do ograniczenia jego populacji na terenie Europy w ogromnym stopniu przyczyniła się także mechanizacja i chemizacja rolnictwa. Przez ostatnie 40 lat obszar jego występowania na naszym kontynencie drastycznie się zmniejszył. – w Polsce aż o 75%, co wykazały badania dr Ziomek i dr Banaszek z 2000 roku.

W Polsce panuje przekonanie, iż w porównaniu do innych krajów UE chomik europejski występuje stosunkowo licznie. Dlatego, mimo iż jest objęty ścisłą ochroną, posiada status gatunku o nieokreślonym stopniu zagrożenia. Jednak monitoring przeprowadzony w 2013 roku przez GIOŚ na 40 stanowiskach, tylko w przypadku trzech z nich zakończył się wydaniem pozytywnej oceny stanu populacji i perspektyw jej rozwoju. Dlatego PAN domaga się od polskich władz uznania chomika europejskiego za gatunek priorytetowy i wyznaczenia dla niego obszarów w ramach sieci Natura 2000.

Chomikowi europejskiemu mogłyby sprzyjać uprawy drobnych poletek przedzielonych pasami lucerny. Przekonanie rolników dotacjami rolno-środowiskowymi do takiego sposobu uprawy dałoby szansę na odbudowę populacji, jak to ma miejsce choćby we Francji, która przeznaczyła na ten cel 3 miliony euro (skarcona jednak wcześniej wyrokiem Trybunału Europejskiego za brak należytego zaangażowania na rzecz ochrony tego gatunku). Jeżeli nie podejmiemy w porę odpowiednich kroków zaradczych, może się okazać, że za kilkadziesiąt lat jedynymi chomikami w Polsce będą te w sklepach i ogrodach zoologicznych.

Źródła:

• J. Ziomek, A. Banaszek, Chomik europejski, Świebodzin 2008.
• Europejski plan działań na rzecz ochrony chomika europejskiego [@:] http://ochronaprzyrody.gdos.gov.pl/files/artykuly/5487/chomik_pl.pdf
• A. Gołębiewska, Chomik europejski znika z krajobrazu rolniczego Polski, Fundacja „Nasza Ziemia”, 16 marca 2011 r. [@:] http://www.naszaziemia.pl/aktualnosci/chomik-europejski-znika-z-krajobrazu-rolniczego-polski.html
• Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, GIOS (2013). [@:] http://siedliska.gios.gov.pl/pdf/siedliska/2013/wyniki_monitoringu_zwierzat_1339.pdf