Programy ochronne muraw kserotermicznych

Niezbędnym czynnikiem warunkującym istnienie muraw kserotermicznych jest podłoże o odczynie zasadowym lub obojętnym, zasobne w węglan wapnia. Oprócz gleby i klimatu lokalnego kluczowy wpływ na powstanie muraw mają czynniki ograniczające sukcesję w kierunku zbiorowisk krzewiastych i leśnych. Mogą być one naturalne jak np. pożary oraz pochodzenia antropogenicznego jak np. wypas.

Murawy kserotermiczne są ostojami dla gatunków, których głównymi ośrodkami występowania są Azja Zachodnia, Nizina Węgierska i basen Morza Śródziemnego.

Szacuje się, że ok 0,05 % łącznej powierzchni obszarów Natura 2000 w Polsce stanowią murawy kserotermiczne. Obszary o największym procencie powierzchni zajętej przez takie murawy znajdują się głównie na południu Polski. Przeważnie zajmują one niewielkie powierzchnie, ale takie rozproszone fragmenty stepów charakteryzują się unikatowym i bogatym składem florystycznym.

Głównym powodem zanikania gatunków kserotermicznych jest zmniejszanie się powierzchni dogodnych dla nich siedlisk. W przeszłości strome i kamieniste zbocza były użytkowane jako pastwiska, a wypas hamował naturalne procesy sukcesji  sprzyjając rozwojowi światłolubnych gatunków. Obecnie na skutek zaprzestania użytkowania murawy zarastają drzewami i krzewami, co powoduje zmniejszanie nasłonecznienia i wzrost wilgotności podłoża. Dodatkowo gromadzący się wojłok zwiększa żyzność podłoża i uniemożliwia kiełkowanie wielu gatunków roślin murawowych. Powierzchnie muraw kurczą się również na skutek zajmowania pod uprawę, zabudowę, zaśmiecanie oraz zalesianie. Wiele muraw zostało zniszczonych w latach 70 XX wieku w wyniku zalesiania nieużytków. W miejscach przyrodniczo cennych niezbędna jest interwencja człowieka w celu zachowania warunków sprzyjających rozwojowi gatunków kserotermicznych. Dlatego też w ciągu ostatnich kilku lat w Polsce powstało wiele projektów, mających na celu ochronę tych siedlisk. Jednym z najdłużej realizowanych jest przywracanie użytkowania muraw w Owczarach przez Klub Przyrodników. Projekt jest realizowany od 1995 roku i obejmuje ekstensywny wypas owiec, koni, kóz na obszarze ok 30 ha muraw i ciepłolubnych łąk. W trakcie projektu udało się powstrzymać ekspansję drzew, krzewów i inwazyjnej roślinności.

Podobne działania w kilku rezerwatach nad Dolną Wisłą prowadzi Zespół Parków Krajobrazowych Chełmońskiego i Nadwiślańskiego, gdzie w rezerwacie Zbocza Płutowskie od 7 lat próbuje się przywrócić wypas.

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego rozpoczął projekt ochrony muraw Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd, gdzie wykonano wycinkę roślinności inwazyjnej i przy współpracy z rolnikami rozpoczęto wypas owiec rasy olkuskiej i wrzosówek.

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie również prowadzi działania związane z ochrona muraw kserotermicznych, m.in. na obszarach Natura 2000 Wały i Kalina Lisiniec.

Opisane wyżej przykłady ilustrują podejmowane działania i pokazują tylko co możemy zrobić by zachować te cenne i bardzo zagrożone cenne siedliska Europy. Ich nietypowe warunki siedliskowe, skomplikowana struktura oraz historia powstania i utrzymania sprawiają, że ich ochrona nie jest łatwym zadaniem. Murawy kserotermiczne wymagają skomplikowanych, kosztownych oraz praco i czasochłonnych metod. Mimo to, wiele instytucji i organizacji w Polsce podjęło takie działań.   

Opracowano na podstawie:

A.Barańska, Podręcznik najlepszych praktyk ochrony kseroterm, Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, Warszawa 2014

A. Cwener, B. Sudnik-Wójcikowska, Flora Polski. Rośliny kserotermiczne, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2012