Znaczenie Ramowej Dyrektywy Wodnej dla programu Natura 2000
Nadrzędnym celem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest przeciwdziałanie pogarszaniu stanu wód na obszarze krajów członkowskich UE oraz wymuszenie działań prowadzących do osiągnięcia stanu przynajmniej dobrego.
Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) weszła w życie 22 grudnia 2000 roku i od tego dnia liczone są terminy realizacji celów w niej określonych. W postaci harmonogramu przytacza je m.in. oficjalna polska strona RDW[1]. Na wody objęte programem Dyrektywy składają się, zgodnie z art. 1.:
„Celem niniejszej dyrektywy jest ustalenie ram dla ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych(…)”.
Do końca 2003 roku należało dokonać rejestru obszarów chronionych, co określa artykuł 6. Uzupełnieniem tego postanowienia jest załącznik IV, który wskazuje
na konieczność uwzględnienia w toku realizacji RDW obszarów objętych programem Natura 2000:
„Rejestr obszarów chronionych, wymagany na mocy art. 6, zawiera następujące rodzaje obszarów chronionych: (…) obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, gdzie utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym właściwe miejsca w ramach programu Natura 2000, wyznaczone na mocy dyrektywy 92/43/EWG oraz dyrektywy 79/409/EWG”.
By umożliwić ocenę i porównanie stanu wód, kierując się szczegółowymi wytycznymi wyznaczono obszary tzw. Jednolitych Części Wód (JCW). Następnie należało dokonać waloryzacji wyznaczonych jednostek wodnych, w szczególności, zidentyfikować JCW o niezadowalającym stanie ekologicznym. Przy ocenie cieków Dyrektywa wskazuje na metodyki waloryzacji hydromorfologicznej jako podstawowe narzędzie ustalania warunków referencyjnych specyficznych dla danego typu części wód powierzchniowych i waloryzacji na ich podstawie. Dyrektywa precyzuje, że ocena hydromorfologiczna związana jest z reżimem hydrologicznym, ciągłością rzeki oraz warunkami morfologicznymi koryta. Co istotne, wskazuje się, że morfologia cieków ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie, zróżnicowanie oraz stabilność ekosystemów związanych z dolinami cieków (Ward i in. 1995). Jest to główny wspólny mianownik środowiskowy Ramowej Dyrektywy Wodnej i Natury 2000. Podkreśla się bowiem, że jednym z podstawowych czynników wpływających na prawidłowe funkcjonowanie siedlisk przyrodniczych i gatunków jest ochrona środowisk wodnym – w szczególności siedlisk i gatunków bezpośrednio związanych z hydrosferą. Tym bardziej istotna jest prawidłowa implementacja RDW.
Za przykład narzędzi realizujących cele RDW niech będzie jedna z dwóch metodyk hydromorfologicznej oceny rzek stosowanych w Polsce – Monitoring Hydromorfologiczny Rzek (MHR). W 2009 roku na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) została opracowana nowa metodyka badań hydromorfologicznych (Ilnicki in., 2009) – MHR – która to w pełni realizuje wytyczne Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz normy PN-EN 14 614 (CEN, 2004). Metoda MHR umożliwia zlokalizowanie JCW, które nie uzyskują rekomendowanego stanu ekologicznego. Co ważne, metoda ta pozwala dodatkowo wskazać czynnik determinujący taki stan (Ilnicki i in., 2010). Ocena wskaźnika W-16 z elementu E-IV „Dolina zalewowa” wskazuje na ocenę z „Zakresu ochrony przyrody” w badanej części wód. Natura 2000 jest z jedną z form ochrony przyrody, która wpływa na ostateczną ocenę hydromorfologiczną.
Oprócz wyżej wspomnianych zadań płynących z głównych postulatów Ramowej Dyrektywy Wodnej, wskazuje się również na szczegółowe cele środowiskowe ważne z punktu widzenia Natury 2000. W ramach tzw. działań uzupełniających przewiduje się tworzenie i odtwarzanie terenów podmokłych (Kowalczak i in., 2009), które to znajdują się w wykazie siedlisk wymagających ochrony w obszarach Natura 2000 w Polsce.
Warto zauważyć, że obowiązek uzyskania rekomendowanych stanów wód jest bezwzględny i nie przewiduje wyjątków, o czym mówi artykuł 4. ust. 2:
„Tam, gdzie więcej niż jeden z celów na mocy ust. 1 odnosi się do danej części wód, stosuje się ten najbardziej restrykcyjny.”.
Oznacza to, że nawet obszary objęte programem Natura 2000 zwolnione w zakresie osiągnięcia dobrych stanów wód są zobligowane do realizacji postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Literatura
CEN, 2004: Water quality – Guidance standard for assessing the hydromorphological features of rivers. PN-EN 14614.
Dyrektywa 2000/60Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 roku (Ramowa Dyrektywa Wodna) ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. L. 237 z dnia 22 grudnia 2000 roku).
Ilnicki P., Górecki K., Grzybowski M., Krzemińska A., Lewandowski P., Sojka M., 2009: Opracowanie metodyk monitoringu i klasyfikacji hydromorfologicznych elementów jakości jednolitych części wód rzecznych i jeziornych zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej. Etap II, zadania 2–3. GEPOL Poznań dla GIOŚ, Warszawa. Druk komputerowy s. 338.
Ilnicki P., Górecki K., Grzybowski M., Krzemińska A., Lewandowski P., Sojka M., 2010: Metodyka prowadzenia monitoring stanu hydromorfologicznego polskich rzek. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, PAN, Oddział w Krakowie, 9, 101-111.
Kowalczyk P., Nieznański P, Stańko R., Mas F.M., Sanz M.B., 2009: Natura 2000 a gospodarka wodna. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
Ward D., Holmes N., Jose P. (red.), 1995:The new rivers and wildlife handbook. The Royal Society for the Protection of Birds, UK.
