Ukraina ratyfikowała główne akty międzynarodowe w tej dziedzinie, w szczególności Konwencję Bazylejskąo kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów niebezpiecznych i ich usuwania[1](dalej - Konwencja bazylejska), Międzynarodową wspólną konwencję w sprawie bezpieczeństwa gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym i zarządzania odpadami radioaktywnymi oraz niektóre inne. Jednakże ustawodawstwo krajowe jest raczej deklaratywne, niż konkretne, raczej kopiuje podstawowe ogólne przepisy aktów międzynarodowych w tej dziedzinie, niż stwarza skuteczne mechanizmy ich realizacji[2]. Na powielanie się i niespójność przepisów ukraińskich aktów prawnych w zakresie gospodarki odpadami niebezpiecznymi zwracają uwagę prawnicy[3]. Wady ukraińskiego ustawodawstwa dotyczącego gospodarowania odpadami prowadzi do szeregu problem w praktyce[4].

Jednak prawo ukraińskie (w tym w zakresie zarządzania odpadami) jest w procesie jego dostosowania do prawa Unii Europejskiej[5].

Podstawowym aktem w tej dziedzinie na Ukrainie jest Ustawa Ukrainy o odpadach[6], w Unii Europejskiej - dyrektywa 2008/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy (dalej - dyrektywa 2008/98/WE).

Badaniu podstawowych przepisów ustawodawstwa ukraińskiego regulujących gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi w zakresie jego dostosowania do Konwencji bazylejskiej oraz dyrektywy 2008/98/WE jest poświęcone następne artykuły.

Źródło: W. Raczyńska.Odpady niebezpieczne w prawie ukraińskim (zgodność statusu prawnego z konwencją bazylejską i dyrektywą 2008/98/WE) (w:) Prawo i Środowisko. Kwartalnik, Warszawa, Lipiec-Wrzesień 2014, numer 3 (79)/2014, s. 119-120.

Definicje odpadów

Odpadem jest zawsze to co w danym czasie dana społeczność uznaje za odpad. Celem takiego wyróżnienia jest specjalny tryb postępowania, uzasadniony głównym kryterium odpadów - ich zbędnością. Dlatego, postępowanie z odpadami – o ile jest legalne – ma prowadzić w zasadzie do całkowitej eliminacji owej niepotrzebnej materii poprzez jej obligatoryjne zagospodarowanie. Jednocześnie brakuje obiektywnych kryteriów uznania danej materii za odpad[7].

W myśl Konwencji bazylejskiej „odpadami” są substancje lub przedmioty, które są usuwane lub których usuwanie zamierza się przeprowadzić albo których usuwanie jest wymagane z mocy przepisów prawa krajowego.

W dyrektywie 2008/98/WE jest podobna definicja, w której pojęcie „usuwanie” zastąpiono pojęciem „pozbycie” oraz dodano pojęcie „posiadacz odpadów”. Mianowicie, zgodnie z dyrektywą, „odpady” oznaczają każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć, lub do których pozbycia został zobowiązany[8]. Czyli, podstawą definicji odpadów jest kryterium istnienia woli, zamiaru lub obowiązku pozbycia się danej materii. De facto pozbycie się jest innym ujęciem kryterium nieprzydatności, stosowanego w polskiej ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 roku[9]. Istnienie woli lub zamiaru pozbycia się danej materii (w odróżnieniu od obowiązku pozbycia się jej) jest kryterium dość subiektywnym.

Subiektywność w określeniu zamiaru pozbycia się może zostać zilustrowana następującym przykładem. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej partia oleju napędowego przypadkowo zmieszana z inną substancją nie jest objęta pojęciem odpadów, pod warunkiem że jej posiadacz ma zamiar ponownego wprowadzenia jej do obrotu[10]. Jednakże, te dwa raczej subiektywne kryteria są istotnymi elementami definicji odpadów. Dlatego propozycję o wyłączeniu ich z tej definicji jest raczej kontrowersyjna[11].

Oczywiście, pojęcie odpadów nie może być nieograniczone. Dlatego Konwencja bazylejska definiuje ograniczenia jej zakresu. Nie obejmuje ona materiałów radioaktywnych, odpadów, pochodzących z normalnej działalności statku, których zrzut jest objęty innym międzynarodowym instrumentem prawnym. Konwencja bazylejska nie wspomina o „produktach ubocznych” oraz „substancjach lub przedmiotach, które przestały być odpadami”, o których jest mowa, na przykład, w dyrektywie 2008/98/WE.

Jak i Konwencja, dyrektywa 2008/98/WE również określa ograniczenia jej zakresu. Dyrektywa wylicza takie substancje lub przedmioty, które nie są odpadami: produkty uboczne oraz substancje lub przedmioty, które utraciły status odpadów (art. 5-6 dyrektywy).Substancje lub przedmioty, które nie są odpadami, powinny spełniać określone warunki. Wśród tych warunków jest taki, że ich wykorzystywanie nie doprowadzi do ogólnych niekorzystnych oddziaływań na środowisko lub zdrowie ludzkie[12]. Powszechnie wiadomo, że niektóre produkty mogą mieć takie niekorzystne oddziaływanie. Dlatego można powiedzieć, że produkty uboczne oraz substancje lub przedmioty, które utraciły status odpadów, są dyskryminowane w porównaniu z produktami.

Źródło: W. Raczyńska.Odpady niebezpieczne w prawie ukraińskim (zgodność statusu prawnego z konwencją bazylejską i dyrektywą 2008/98/WE) (w:) Prawo i Środowisko. Kwartalnik, Warszawa, Lipiec-Wrzesień 2014, numer 3 (79)/2014, s. 120.