Komunikacja społeczna w ramach programu Natura 2000

Na długo przed powstaniem instytucji unijnych, strategicznych planów i programów ochrony przyrody, zasady zrównoważonego rozwoju w naturalny sposób regulowały funkcjonowanie ekosystemów. Działalność człowieka – na obszarach włączonych dziś do sieci Natura 2000 – przynosiła korzyści nie tylko jemu, ale i środowisku. Wiele siedlisk różnych gatunków zwierząt nie powstałoby wszak bez ludzkiej ingerencji. Koszenie łąk, wypas bydła czy ekstensywna uprawa ziemi to tylko kilka przykładów takich rozsądnych ingerencji. Również dziś ochrona siedlisk wymaga czynnego uczestnictwa człowieka, który jest częścią przyrody, a nie jej wrogiem czy konkurentem.

Kluczowym celem w strategiach służących zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego Europy powinno być umiejętne godzenie potrzeb różnych istot, czyli powrót do idei harmonijnej współpracy. W takiej perspektywie ochrona przyrody staje się ochroną wspólnych interesów, a nie przeszkodą czy barierą hamującą rozwój. Podstawowym narzędziem do osiągnięcia takiego celu jest właściwie realizowana polityka informacyjna. Ankiety przeprowadzone wśród grup społecznych w różnych krajach europejskich dowodzą, iż poziom akceptacji zasad gospodarowania na obszarach Natura 2000 jest wprost proporcjonalny do ilości i jakości otrzymanych informacji. Drugim czynnikiem wspomagającym skuteczne wdrażanie planów ochronnych jest natomiast poprawa jakości komunikacji społecznej, czyli m.in. zaangażowanie lokalnych społeczności w konsultacje i procesy decyzyjne (np. przy tworzeniu planów zadań ochronnych).

Oba te elementy wymagają ogromnego wysiłku ze strony administracji publicznej i przejścia od relacji władzy do partnerstwa opartego na dialogu. Na urzędnikach spoczywa zatem odpowiedzialność wykraczająca poza proste egzekwowanie odgórnie narzuconych przepisów – konieczność uświadomienia mieszkańcom wspólnoty interesów w tworzeniu sieci Natura 2000, a w sytuacjach konfliktowych – umiejętność prowadzenia mediacji.

Niestety, w Polsce nadal dominuje model odgórnego, władczego traktowania partnerów dialogu społecznego przez organy administracji publicznej połączony z kompletną nieprzejrzystością procesów decyzyjnych i chaosem proceduralnym, czego efektem są konflikty chętnie nagłaśniane przez media, jak np. protest rolników z Jaćmierza na Podkarpaciu, których zmuszono do zaprzestania działalności rolnej, na którą wcześniej otrzymali unijne dotacje. Dziś postrzegają oni program Natura 2000 jako przedsięwzięcie ekologów wrogich zwykłym rolnikom.

Sytuacji tej można było uniknąć, gdyby RDOŚ i władze samorządowe w procesie wdrażania sieci Natura 2000 położyły większy nacisk na odpowiednią dystrybucję informacji oraz jakość i skalę komunikacji społecznej, zwłaszcza zaś na proces partycypacji i mediacji między różnymi podmiotami. Dowodzi tego projekt Stowarzyszenia Centrum Rozwiązań Systemowych prowadzony na obszarach naturowych w Dolinie Białki (woj.małopolskie), Mrowlich Łąkach (woj. podkarpackie) i gminie Kamień (woj. lubelskie). Jego celem było zwiększenie świadomości społecznej na temat programu Natura 2000 oraz wdrożenie praktycznych narzędzi rozwiązywania powstałych na tych terenach konfliktów. Konsultacje wymagały zaangażowania dużych sił i środków oraz były procesem bardzo czasochłonnym, a jednak w każdej z omawianych spraw będącej przedmiotu jakiegoś lokalnego sporu udało się osiągnąć zalążek porozumienia oraz zwiększyć poziom wiedzy uczestników na temat celu i ich roli we wdrażaniu sieci Natura 2000. Okazało się, że przeznaczenie większej ilości czasu i środków finansowych na spotkania, konsultacje, debaty i szkolenia – prowadzone przez specjalistów od komunikacji społecznej: moderatorów i mediatorów – przyczynia się do wzrostu wzajemnego zaufania między lokalną społecznością a administracją.

Opracowano na podstawie:

• Artur Bołtromiuk, Natura 2000 – możliwości i dylematy rozwoju obszarów wiejskich objętych europejską siecią ekologiczną, „Problemy Ekorozwoju” 2012, nr 1, s. 117-128.
• Anna Dubel, Promocja partycypacji i mediacji w zarządzaniu środowiskiem na obszarach Natura 2000, „Aura” 2014, nr 1.
• Santiago de Piérola et al., Natura 2000 i społeczeństwo. Instrumenty komunikacji społecznej w zarządzaniu siecią Natura 2000, tłum. M. Czerwińska, A. Solakoglu, Warszawa 2009.
• natura2000.org.pl