Inicjatywy i programy Fundacji EkoRozwoju dla Natury 2000 na Dolnym Śląsku

W odpowiedzi na wspomniane zagrożenia, siłami organizacji pozarządowych tworzone są programy i kampanie mające na celu propagowanie idei ochrony przyrody w ramach europejskiej sieci Natura 2000 i pokazujące możliwości godzenia wydawałoby się przeciwstawnych interesów – rozwoju społeczno-gospodarczego i zachowania wartości przyrodniczych. Fundacja EkoRozwoju tematem tym zajmuje się od 2001 roku. Jako jedna z pierwszych instytucji w Polsce rozpoczęła proces wyznaczania ostoi Natura 2000 - przygotowując formularze zgłoszeniowe (Standard Data Form) dla 26 najcenniejszych obszarów w dolinie Odry (2001) oraz przeprowadzając modelową inwentaryzację siedlisk priorytetowych Natura 2000 dla Dolnego Śląska (2003). W kolejnych latach zajęła się promocją sieci Natura 2000 oraz wypracowaniem modelu rozwoju w zgodzie z naturą na przykładzie Doliny Baryczy. Kontynuacją prac inwentaryzacyjnych i promocyjnych był, realizowany w latach w 2009-2010, program Strażnicy Natury mający na celu zapobieganie niszczeniu siedlisk Natura 2000.

Jego dopełnieniem stał się zainicjowany w 2010 roku program „Liderzy Natury – ogólnopolska kampania promująca dobre praktyki ochrony obszarów Natura” służący wspieraniu lokalnych aktywistów działających na rzecz lokalnego rozwoju wykorzystującego walory przyrody. Celem jego była promocja dobrych praktyk ochrony obszarów Natura 2000 oraz praktyczne wzmocnienie potencjału lokalnych liderów działających na tych obszarach. Projekt tenrealizowany był w partnerstwie z Fundacją Zielona Akcja. W latach 2010-2011 zrealizowanointensywny program szkoleniowydla liderów Lokalnych Grup Działania LGD oraz samorządowców działających na obszarach Natura 2000, wykorzystujący różnorodne metody m.in.: warsztaty oraz działania praktyczne realizowane w terenie przez Liderów – przygotowanie i realizacja inicjatywy lokalnej służącej ochronie, czy też promocji sieci Natura 2000. W kursie szkoleniowym wzięło udział 20 lokalnych liderów działających na 20 reprezentatywnych obszarach Natura 2000. Szerszej promocji modelowych przykładów ekorozwojowych inicjatyw, w tym wypracowanych projektów posłużył Ogólnopolski Konkurs„Liderzy Natury” połączony z promocją w formie wystawyprezentowanej na największych dworcach w 12 województwach Polski (więcej na www.liderzy.natura2000.pl).

W latach 2009-2010 Fundacja realizowała projekt Strażnicy Natury 2000 - monitoring naruszeń przyrodniczych stanu siedlisk i gatunków. Projekt angażował organizacje pozarządowe i wolontariuszy w społeczny monitoring naruszeń prawa skutkujące zniszczeniami populacji i siedlisk gatunków z Załącznika I, II i IV Dyrektywy 92/43/EEC. Celem projektu było:

• zwiększenie stanu wiedzy o uwarunkowaniach prawnych ochrony przyrody wśród samorządów i decydentów odpowiedzialnych za ochronę przyrody;

• zwiększenie umiejętności organizacji pozarządowych w zakresie monitorowania naruszeń prawa w obszarze ochrony przyrody;

• nawiązanie lub/i wzmocnienie współpracy pomiędzy NGO a samorządami dla ochrony przyrody, zapobiegnięcie stratom, kompensacji.

Projekt objął monitoringiem obszar 4 województw: dolnośląskie, wielkopolskie, opolskie i lubuskie. W ciągu dwóch lat odnotowano (m.in. dzięki zgłoszeniom wysłanym poprzez formularza on-line) wiele przypadków zniszczeń oraz zagrożeń dla siedlisk Natura 2000, najwięcej na terenie Dolnego Śląska. Wiele potencjalnych zniszczeń (w porę „wykrytych” zagrożeń), dzięki szybkim interwencjom udało się uniknąć lub zminimalizować negatywne skutki, w części spraw toczą się jeszcze postępowania.

Program angażujący wolontariuszy w monitoring naruszeń prawa – pierwszy tego typu w Polsce i jeden z niewielu w Europie, przyniósł kilka znaczących wniosków i rezultatów z czego jeden jest szczególnie niepokojący – a mianowicie taki, iż duże przedsięwzięcia i inwestycje podlegają uważnej kontroli i szkody czynione przez nie w środowisku są w chwili obecnej mniejsze, niż skumulowany i połączony efekt drobnych, pozornie nieznaczących szkód, jakich dokonujemy każdego niemal dnia na niewielkich jednostkowo powierzchniach łąk, cieków, bagien i śródpolnych zarośli.

Formuła projektu – z jednej strony wykorzystująca mechanizmy i sankcje prawne (zgłoszenia szkód i decyzje nakazujące ich naprawę), a z drugiej włączająca aspekt edukacyjny i informacyjny, okazała się szczególnie efektywna. Ewidentnie wzrastało zainteresowanie problematyką wdrażania sieci Natura 2000 i gospodarowania na jej terenach (a zwłaszcza jego aspektem praktycznym) wśród samorządów.

Wnioski i rekomendacje:

- Realizacja projektu niewątpliwie przyczyniła się do podniesienia wiedzy i umiejętności pracowników samorządów odpowiedzialnych na poziomie lokalnym za ochronę przyrody, przy czym wciąż istnieje duże zapotrzebowanie na informacje tego typu (świadczą o tym wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w czasie trwania projektu);

- Dzięki angażowaniu przedstawicieli lokalnych NGO w prowadzenie interwencji zwiększyły się umiejętności organizacji pozarządowych w zakresie monitorowania naruszeń prawa w obszarze ochrony przyrody,

- współpraca przyrodników i NGOs z organami ochrony przyrody przynosi efekty i należy ją rozpowszechniać;

- Znaczące oddziaływanie „promocyjne” i informacyjne miały interwencje, które wiodły do wypracowania dobrych praktyk w zakresie zapobiegania niszczeniu przyrody oraz realizacji działań kompensacyjnych - nagłośnione przez media (np. przypadek zniszczenia pachnicy w Żmigrodzie czy regulacji potoku Włodzica w Nowej Rudzie).

- W wyniku podjętych interwencji wyraźnie dostrzeżono potrzebę dalszego wprowadzanie mechanizmów prawnych sprzyjających ochronie siedlisk Natura 2000; w dalszym ciągu wiele z procedur jak remonty dróg, udrażnianie cieków (tzw. prace konserwacyjne) czy zmiana sposobu użytkowania gruntów rolnych, nie wymagają stwierdzenia potencjalnie szkodliwego oddziaływania na siedliska Natura 2000 a tymczasem stwarzają duże zagrożenie dla środowiska przyrodniczego;

- Propagowanie „dobrych praktyk” ma szansę wprowadzić systemowe rozwiązania umożliwiające w przyszłości prowadzenie społecznego monitoringu i zarządzania podobnymi projektami.