Gatunki chronione na obszarach Natura 2000 – tchórz stepowy i suseł perełkowany
Relacje łasicowatych z człowiekiem są dość skomplikowane. Z jednej strony wiele z nich żywi się gryzoniami uznawanymi za szkodniki, co czyni je pożytecznymi dla ludzi i sprawia, że otacza się je ochroną. Z drugiej strony zwierzęta te bywają często tępione ze względu na zagrożenie, jakie stwarzają dla ptactwa domowego. Ponadto futro wielu przedstawicieli łasicowatych od dawna stanowiło cenne trofeum dla myśliwych, co doprowadziło m.in. do całkowitego wyginięcia norki europejskiej.
Najrzadszym reprezentantem tej rodziny w Polsce, spośród dziewięciu występujących u nas gatunków (z których wszystkie objęte są ochroną), jest bez wątpienia tchórz stepowy (Mustela eversmanni). Jest to średniej wielkości drapieżnik o typowej dla łasicowatych smukłej sylwetce. Budową ciała i proporcjami praktycznie nie różni się od tchórza zwyczajnego (Mustela putorius), jest jednak od niego nieco mniejszy (długość ciała dorosłego osobnika wynosi 29-46 cm, nie licząc ogona), a jego futro ma znacznie jaśniejszy odcień.
Tchórz stepowy jest ruchliwym i zwinnym zwierzęciem. Swoją polską nazwę zawdzięcza wyjątkowej płochliwości – wyczuwając zagrożenie ucieka i chowa się w swojej norze. Porusza się energicznymi skokami, często zatacza pętle i obszukuje potencjalne kryjówki swoich ofiar, wśród których szczególnie ceni sobie susła perełkowanego (Spermophilus suslicus), również objętego w Polsce ochroną. Poza nim łowi chomiki, myszy, norniki i inne drobne ssaki. W niewielkich ilościach zjada ptaki, jaszczurki, węże i owady, nie gardzi także padliną. W ciągu doby przebiega średnio kilka – kilkanaście kilometrów, a w warunkach niskiej liczebności ofiar nawet do 20 km.
Nory susłów rozkopuje z dużą prędkością dzięki wydłużonym i mocnym pazurom przednich łap. Młodsze osobniki potrafią w nich „zanurkować” bez poszerzania korytarzy. Mieszkania swoich ofiar często przejmuje, tworząc w nich własne lokum. Komorę gniazdową wyściela sianem, resztkami gniazd i skórkami upolowanych gryzoni. Typowymi obszarami jego występowania są stepy, półpustynie, ugory, pastwiska i stoki wzgórz. W górach zasiedla łąki od 2200 m n.p.m. wzwyż.
Areał geograficzny tchórza stepowego obejmuje stepowe i leśnostepowe tereny Eurazji. W Europie tchórza stepowego można spotkać najczęściej na południu Rosji i w Ukrainie. Obszary jego występowania ulegają jednak rozszerzeniu w kierunku zachodnim i północnym. Pierwsze powojenne stanowisko tchórza stepowego w Polsce zostało wykryte w latach 70. Współczesne stanowiska tego gatunku w naszym kraju, znajdujące się na terenie Wyżyny Lubelskiej i Roztoczu, są zasiedlone przez susły perełkowane.
Przyszłość polskiej populacji tchórza stepowego jest zatem ściśle uzależniona od powstrzymania gwałtownego spadku liczebności susła perełkowanego. Obszary specjalnej ochrony siedlisk (OSO) w ramach sieci Natura 2000 mogą mieć pozytywny wpływ na oba gatunki. Izolowana, zwarta kolonia susła zamieszkuje dziś np. łąki i pastwiska doliny rzeki Opornicy na terenie rezerwatu przyrody „Hubale” (PLH060008). Z kolei w rezerwacie przyrody „Gliniska” (PLH060006) trwają przygotowania do reintrodukcji tego gatunku.
Źródła:
- Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom VI: Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków), red. Z. Witkowski et al., Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2004. [@:] http://natura2000.gdos.gov.pl/uploads/download/547
- Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, GIOS (2013). [@:] http://siedliska.gios.gov.pl/pdf/siedliska/2006-2008/wyniki_monitoringu_zwierzat_spermophilus_suslicus.pdf
