Do udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie zobowiązane są, zgodnie z art. 8 ustawy ooś¹, „organy administracji”, rozumiane zgodnie z definicją tego pojęcia zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 9 ustawy ooś.

Zgodnie z tą definicją, organami administracji są:

1. a) ministrowie, centralne organy administracji rządowej, wojewodowie, działające w ich lub we własnym imieniu inne terenowe organy administracji rządowej, organy jednostek samorządu terytorialnego,
2. b) inne podmioty, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do wykonywania zadań publicznych dotyczących środowiska i jego ochrony.

„Typowe” organy administracji

Jeśli chodzi o organy wymienione w art. 3 ust. 1 pkt 9 podpunkt a) ustawy ooś, to jedynym kryterium poddania ich obowiązkom związanym z udostępnianiem informacji w trybie ustawy jest fakt posiadania przez nie informacji o środowisku i jego ochronie (z zastrzeżeniem, że chodzi tu nie tylko o informacje będące w fizycznym posiadaniu organu, ale także dla niego przeznaczone). Z definicji niejako objęte są więc nim wszystkie organy, których kompetencje w dziedzinie ochrony środowiska określone są w dziale I tytułu VII ustawy Poś², a więc: wójt, burmistrz lub prezydent miasta, starosta, wojewoda, minister właściwy do spraw środowiska, marszałek województwa oraz organy Inspekcji Ochrony Środowiska (zarówno GIOŚ, jak i WIOŚ).

Są to też wszystkie organy terenowej lub centralnej administracji rządowej mające jakiekolwiek zadania w dziedzinie ochrony środowiska na mocy innych ustaw – jak np. dyrektor parku narodowego, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, powiatowy inspektor sanitarny czy też kierownik Urzędu Morskiego lub Prezes Państwowej Agencji Atomistyki.

Obok organów mających zadania z dziedziny ochrony środowiska w posiadaniu informacji o środowisku i jego ochronie mogą znajdować się praktycznie wszystkie inne organy administracji wymienione w art. 3 ust. 1 pkt 9, takie jak np. Prezes Głównego Urzędu Statystycznego i dyrektorzy wojewódzkich urzędów statystycznych, czy też Naczelny dyrektor Archiwum Państwowego i podległe mu organy archiwum państwowego.

Inne podmioty wykonujące zadania publiczne

Jeśli chodzi o określone w podpunkcie b) „inne podmioty”,to wręcz nie sposób tutaj wymienić wszystkich podmiotów spełniających powyższe kryteria. Decydować będą o tym każdorazowo przepisy prawa określające albo konkretne podmioty zobowiązane do wykonywania konkretnych zadań publicznych albo też określające jakie to zadania publiczne dotyczące środowiska i jego ochrony powierzane być mogą innym niż organy administracji publicznej podmiotom.

Do podmiotów tych należą instytucje ochrony środowiska wymienione w art. 386 ustawy Poś, a więc:

• Państwowa Rada Ochrony Środowiska,
• komisje do spraw ocen od
• Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
• działywania na środowisko,

Do podmiotów powołanych na mocy prawa do wykonywania zadań publicznych dotyczących środowiska i jego ochrony należą też regionalne zarządy gospodarki wodnej. Zgodnie z ustawą - Prawo wodne jest to aparat pomocniczy nowych organów administracji rządowej właściwych do spraw gospodarowania wodami: dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej. Podobna jest sytuacja Państwowego Gospodarstwa Leśnego – Lasy Państwowe, realizującego zadania publiczne związane z ochroną lasów na podstawie ustawy o lasach. Zadania w dziedzinie ochrony środowiska mają też, na mocy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, zarządy dróg publicznych.

Sporo jest też państwowych jednostek organizacyjnych zobowiązanych do realizacji zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska na mocy nadanych im statutów. Przykładem może być tutaj Instytut Ochrony Środowiska. Dotyczyć to także będzie publicznych szkół wyższych jako jednostek naukowo-badawczych.

Podobna nieco jest sytuacja różnych jednostek o rozmaitych nazwach i strukturze prawnej tworzonych przez gminy zajmujące się np. gospodarką wodno-ściekową, gospodarką odpadami lub zielenią miejską. Wszystkie one realizują pewne zadania publiczne dotyczące środowiska i jego ochrony i w związku z tym obowiązane są do udostępniania posiadanych informacji w tym zakresie. Wszystkie te podmioty - poza tym, że objęte są obowiązkiem udostępniania informacji na mocy ustawy ooś - spełniają również wymagania określone w art. 4 ustawy dip³ i podlegają jej przepisom w odniesieniu do posiadanych informacji publicznych (zob. też „Kto jest zobowiązany do udostępniania informacji publicznej”).

Informacje związane z realizacją zadań publicznych

W zakresie podmiotów realizujących zadania publiczne dotyczące środowiska i jego ochrony z mocy prawa lub na podstawie porozumień obowiązek udostępniania informacji w trybie ustawy ooś obejmuje posiadane przez nie informacje o środowisku i jego ochronie związane z realizowanymi zadaniami publicznymi. Wynika to też ze sformułowania art. 61 Konstytucji RP, który dość wyraźnie ograniczył przewidziane tam prawo do informacji o działalności podmiotów wykonujących zadania władzy publicznej do zakresu, w jakim wykonują te zadania. W ślad za tym, również i w ustawie dip obowiązek udostępniania dotyczy tylko „informacji publicznej”, nie zaś wszystkich informacji posiadanych przez podmioty wykonujące zadania publiczne.

Wyznaczanie w organach odpowiednich osób

Zgodnie z art. 10 ustawy ooś, w urzędach organów administracji wyznacza się osoby, które zajmują się udostępnianiem informacji o środowisku i jego ochronie. Wymaganie to ma transponować art. 3 ust. 5 lit. c) dyrektywy 2003/4/WE⁴.

Podmioty zobowiązane do udostępniania informacji wg dyrektywy 2003/4/WE i Konwencji z Aarhus

Ograniczenie zakresu podmiotów zobowiązanych do udostępniania informacji tylko do organów administracji zdefiniowanych w art. 3 ust. 1 pkt 9 ustawy ooś wydaje się niezgodne z Konwencją z Aarhus oraz dyrektywą 2003/4, które szeroko określają krąg podmiotów zobowiązanych do udostępniania informacji o środowisku.

Nie wszystkie te podmioty są objęte zakresem dotychczas obowiązującej definicji „organów administracji” z art. 3 ust. 1 pkt 9 ustawy ooś (a więc nie wszystkie w myśl tej ustawy są zobowiązane do udostępniania informacji o środowisku).

Przede wszystkim, definicja „organu administracji’ nie obejmuje nawet całej administracji rządowej (obejmuje ministrów ale już nie obejmuje ani Prezesa Rady Ministrów ani samej Rady Ministrów).

Definicja ta obejmuje wprawdzie w punkcie (b) „inne podmioty, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do wykonywania zadań publicznych dotyczących środowiska i jego ochrony” ale nie wspomina w ogóle o podmiotach wykonujących zadania publiczne inne niż dotyczące ochrony środowiska, podczas gdy one również, zgodnie z wymaganiami Konwencji z Aarhus oraz dyrektywy 2003/4 objęte są zakresem definicji „władzy publicznej” i tym samym obowiązkiem udostępniania informacji o środowisku. Co więcej, wbrew wyraźnym przepisom dyrektywy 2003/4, definicja ta nie obejmuje też ani sądów, ani organów doradczych i pomocniczych władz publicznych

Odnośnie sądów należy wskazać, że dyrektywa 2003/4 pozwala wprawdzie na wyłączenie spod jej zakresu organów o kompetencjach sądowniczych, co do których przepisy konstytucyjne państw członkowskich nie przewidują możliwości procedury odwoławczej w rozumieniu art. 6, w Polsce jednak taka procedura odwoławcza istnieje - co potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych dotyczące informacji publicznej (aktualne jednak również w odniesieniu do informacji o środowisku). Zgodnie z nim nie tylko organy administracji, ale też i inne organy władzy publicznej (np. prezydent RP) oraz sądy mają obowiązek udostępniać informacje publiczne, a ich działania w tym zakresie podlegają kontroli sądowej (zob. M. Jaśkowska, Dostęp do informacji publicznej w świetle orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego, Toruń 2002, str. 45-47).

Organy doradcze i pomocnicze mogłyby ewentualnie być objęte pkt b) definicji z art. 3 ust. 1 pkt 9 ustawy ooś, ale tylko wtedy gdyby na podstawie przepisów prawa lub porozumień były powołane do pełnienia zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska.

Tymczasem dyrektywa nakazuje, aby do udostępniania informacji zobowiązane były nie tylko organy wykonujące zadania z zakresu ochrony środowiska, ale także wszystkie inne organy posiadające informacje o środowisku a więc np. również i wszelkiego rodzaju komitety sterujące oraz komitety monitorujące powoływane w ramach zarządzania wydatkowaniem funduszy unijnych.

Zasada pierwszeństwa prawa unijnego przed niezgodnym z nim prawem krajowym nakazuje jednak, aby polskie organy stosowały w tym przypadku bezpośrednio przepisy dyrektywy, co oznacza, że także organy inne niż objęte definicją „organu administracji” powinny, zgodnie z Konwencja i dyrektywą, udostępniać informacje o środowisku i jego ochronie. Obowiązek ten obejmuje więc również wszystkie konstytucyjne organy władzy publicznej oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, a także ich organy doradcze i pomocnicze. Zakres podmiotowy obowiązku udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie pod wieloma względami przypomina zatem zakres podmiotowy obowiązku udostępniania informacji publicznej.

Wszystkie ww. organy są też zresztą zobowiązane do udostępniania informacji publicznej na podstawie ustawy dip.