W przypadku, gdy organ zobowiązany do udostępnienia informacji odmawia jej udostępnienia (powołując się na jeden z przewidzianych w ustawie ooś¹ wyjątków - albo, jak czasem zdarza się w praktyce, nie podając żadnego uzasadnienia), osobie składającej wniosek o informację przysługują określone środki odwoławcze.

Forma odmowy udostępnienia informacji

Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy ooś, odmowa udostępnienia żądanej informacji powinna nastąpić w formie decyzji administracyjnej. Oznacza to, że organ, który otrzymał wniosek, powinien wydać formalną pisemną decyzję, adresowaną do osoby, która ten wniosek złożyła, zawierającą informację o odmowie udostępnienia informacji oraz uzasadnienie tej odmowy - z powołaniem się na któryś z przewidzianych ustawą ooś wyjątków (zob. rozdz. „Wyjątki od zasady udostępniania informacji o środowisku”).

Od wydanej decyzji odmownej można złożyć odwołanie (zgodnie z ogólnymi zasadami przewidzianymi w Kodeksie postępowania administracyjnego²), a następnie - w przypadku niekorzystnego dla nas rozpatrzenia odwołania - skargę do sądu administracyjnego (zgodnie z ogólnymi zasadami przewidzianymi w ustawie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi³).

W przypadku, gdyby odmowa udostępnienia informacji została przez organ dokonana nie w wymaganej formie decyzji, ale w formie „zwykłego pisma” (nieoznaczonego jako „decyzja”) informującego o odmowie udostępnienia decyzji, nawet bez specjalnego uzasadnienia, można potraktować to pismo analogicznie jak decyzję administracyjną i także złożyć od niego odwołanie.

Zgodnie bowiem z niekwestionowanym orzecznictwem sądów administracyjnych oraz literaturą, przyjmuje się, że o istocie aktu prawnego przesądza jego treść, a nie forma lub nazwa⁴.

Decyzją administracyjną jest zatem pismo zawierające rozstrzygnięcie w sprawie załatwianej w drodze decyzji (w tym wypadku: zawierające rozstrzygnięcie o odmowie udostępnienia informacji), również niemające wszystkich elementów decyzji, jeżeli:

• pochodzi od organu administracji publicznej (konieczne jest zatem oznaczenie organu, od którego pochodzi pismo),
• w sposób władczy rozstrzyga o prawach i obowiązkach prawnych osób fizycznych lub prawnych w sprawie indywidualnej (konieczne jest więc wskazanie adresata oraz rozstrzygnięcie o istocie sprawy),
• podpis osoby reprezentującej organ⁵.

Odwołanie w przypadku odmowy udostępnienia informacji

Odwołanie adresuje się do organu wyższego stopnia nad tym, który odmówił udostępnienia informacji, a składa się je za pośrednictwem organu, który wydał decyzję odmowną (prawidłowo wydana decyzja powinna zresztą zawierać pouczenie o sposobie odwołania; w praktyce jednak często zdarza się, że odmawiając informacji organy ani nie dokonują tego w formie decyzji administracyjnej, ani nie opatrują odmowy odpowiednim pouczeniem).

Zob. wzór odwołania od odmowy udostępnienia informacji o środowisku.

Dla organów samorządowych (gminy, powiatu, urzędu marszałkowskiego) organem wyższego stopnia jest właściwe miejscowo samorządowe kolegium odwoławcze.

Dla organów administracji rządowej - organy wskazane we właściwych przepisach szczególnych, np.: dla regionalnego dyrektora ochrony środowiska - Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, dla wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska - Główny Inspektor Ochrony Środowiska, dla wojewody - właściwy w sprawie minister itp.

Argumenty uzasadniające odwołanie zależą od tego czym była podyktowana odmowa udostępnienia informacji (jakie argumenty podał organ odmawiając udostepnienia informacji). Jeżeli odmowa nie powoływała się na żaden z dopuszczalnych przez ustawę ooś wyjątków albo nie uzasadniała dlaczego ten wyjątek w danym przypadku ma zastosowanie, to już wskazanie samego tego faktu może być mocnym argumentem odwołania.

Odwołanie należy złożyć w terminie 14 dni od dnia otrzymania odmowy (doręczenia jej przez listonosza, odbioru przesyłki poleconej z poczty itp.).

Złożenie odwołania jest bezpłatne.

Skarga do sądu administracyjnego w przypadku odmowy udostępnienia informacji

W przypadku, gdy decyzja organu odwoławczego także będzie niekorzystna dla osoby żądającej informacji (tj. kiedy organ ten utrzyma w mocy odmowę udostępnienia informacji), żądającemu informacji przysługuje prawo złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA) właściwego ze względu na miejsce siedziby organu odwoławczego (np. w przypadku, gdy decyzję w II instancji wydawał GDOŚ lub Minister Środowiska, a więc organ z siedzibą w Warszawie, właściwym będzie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie; w przypadku, gdy decyzję wydało samorządowe kolegium odwoławcze - sąd właściwy dla siedziby kolegium - itd.).

Skargę wnosi się do sądu za pośrednictwem organu, który wydał decyzję w II instancji (organu odwoławczego).

Zob. wzór skargi do WSA na odmowę udostępnienia informacji o środowisku

Należy przyjąć, że w przypadku odmowy udostępnienia informacji o środowisku w każdym przypadku przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego, nigdy do sądu powszechnego - pomimo, że art. 20 ust. 3 ustawy ooś odsyła do art. 22 ustawy dip⁶, który to przepis nakazywał w przeszłości, aby niektóre sprawy odmowy udostępnienia informacji (ze względu na niektóre powody odmowy) były kierowane do sądów powszechnych (cywilnych). Art. 22 ustawy dip został jednak w 2011 r. uchylony i od tego czasu odesłanie to jest martwe. W związku z tym należy przyjąć, że w każdym przypadku należy składać skargę do sądu administracyjnego.

Argumenty uzasadniające skargę do sądu zależą od tego czym była podyktowana odmowa udostępnienia informacji (jakie argumenty podały organy I i II instancji odmawiając udostepnienia informacji).

Skargę do WSA należy złożyć w terminie 30 dni od dnia otrzymania decyzji organu odwoławczego (doręczenia jej przez listonosza, odbioru przesyłki poleconej z poczty itp.).

Za złożenie skargi do WSA wymagane jest uiszczenie opłaty w wysokości 200 zł (na rachunek sądu lub gotówką w kasie sądu).

W przypadku, gdyby również wyrok WSA był dla żądającego informacji niekorzystny (podtrzymałby odmowę), przysługuje prawo złożenia od wyroku WSA skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).

Skarga kasacyjna musi być podpisana i złożona przez adwokata lub radcę prawnego (istnieje tzw. przymus adwokacki).

Skargę kasacyjną do NSA należy złożyć w terminie 30 dni od dnia otrzymania wyroku WSA z uzasadnieniem (doręczenia jej przez listonosza, odbioru przesyłki poleconej z poczty itp.).

Za złożenie skargi kasacyjnej wymagane jest uiszczenie opłaty w wysokości 100 zł (na rachunek sądu lub gotówką w kasie sądu).

Środki odwoławcze w przypadku bezczynności

W przypadku, gdy organ w przewidzianym terminie (zob. rozdz. „Terminy na udostępnienie informacji o środowisku”) nie odpowiada na wniosek o udostępnienie informacji (ani nie udostępnia informacji, ani nie wydaje decyzji odmownej (a przynajmniej pisma, które można by jak taką decyzję potraktować), osobie żądającej informacji przysługuje prawo złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego na bezczynność organu.

Zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych dotyczącym ustawy dip, w przypadku milczenia podmiotu zobowiązanego do udostępnienia informacji publicznej skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego nie musi być poprzedzona uprzednim składaniem zażalenia na bezczynność w trybie art. 37 § 2 Kpa⁷. Orzecznictwo to można odnieść także do odmowy udostępnienia informacji o środowisku.

Oznacza to, że uprzednie złożenie zażalenie na bezczynność nie jest warunkiem koniecznym do wniesienia skargi do sądu.

Zob. wzór skargi na bezczynność - informacja o środowisku

W przypadku niekorzystnego wyroku WSA przysługuje skarga kasacyjna do NSA.

Należy pamiętać, że celem skargi na bezczynność jest jedynie zmuszenie organu do aktywności, to jest udostępnienia informacji lub wydania decyzji odmownej. W tym postępowaniu nie rozstrzyga się natomiast, czy powinno nastąpić udostępnienie informacji, czy też występuje któryś z wyjątków (sąd nie rozstrzyga kwestii wyjątków od udostępniania informacji).