W przypadku, gdy organ zobowiązany do udostępnienia informacji odmawia jej udostępnienia (powołując się na jeden z przewidzianych w ustawie dip1 wyjątków - albo, jak czasem zdarza się w praktyce, nie podając żadnego uzasadnienia), osobie składającej wniosek o informację przysługują określone środki odwoławcze.
Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy dip, odmowa udostępnienia żądanej informacji powinna nastąpić w formie decyzji administracyjnej. Oznacza to, że organ, który otrzymał wniosek, powinien wydać formalną pisemną decyzję, adresowaną do osoby, która ten wniosek złożyła, zawierającą informację o odmowie udostępnienia informacji oraz uzasadnienie tej odmowy - z powołaniem się na któryś z przewidzianych ustawą dip wyjątków (zob. rozdz. „Wyjątki od zasady udostępniania informacji publicznej”).
Od wydanej decyzji odmownej można złożyć odwołanie (zgodnie z ogólnymi zasadami przewidzianymi w Kodeksie postępowania administracyjnego2), a następnie - w przypadku niekorzystnego dla nas rozpatrzenia odwołania - skargę do sądu administracyjnego (zgodnie z ogólnymi zasadami przewidzianymi w ustawie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi3).
W przypadku, gdyby odmowa udostępnienia informacji została przez organ dokonana nie w wymaganej formie decyzji, ale w formie „zwykłego pisma” (nieoznaczonego jako „decyzja”) informującego o odmowie udostępnienia decyzji, nawet bez specjalnego uzasadnienia, można potraktować to pismo analogicznie jak decyzję administracyjną i także złożyć od niego odwołanie.
Zgodnie bowiem z niekwestionowanym orzecznictwem sądów administracyjnych oraz literaturą, przyjmuje się, że o istocie aktu prawnego przesądza jego treść, a nie forma lub nazwa4.
Decyzją administracyjną jest zatem pismo zawierające rozstrzygnięcie w sprawie załatwianej w drodze decyzji (w tym wypadku: zawierające rozstrzygnięcie o odmowie udostępnienia informacji), również niemające wszystkich elementów decyzji, jeżeli:
Odwołanie adresuje się do organu wyższego stopnia nad tym, który odmówił udostępnienia informacji, a składa się je za pośrednictwem organu, który wydał decyzję odmowną (prawidłowo wydana decyzja powinna zresztą zawierać pouczenie o sposobie odwołania; w praktyce jednak często zdarza się, że odmawiając informacji organy ani nie dokonują tego w formie decyzji administracyjnej, ani nie opatrują odmowy odpowiednim pouczeniem).
Zob. wzór odwołania od odmowy udostępnienia informacji publicznej.
Dla organów samorządowych (gminy, powiatu, urzędu marszałkowskiego) organem wyższego stopnia jest właściwe miejscowo samorządowe kolegium odwoławcze.
Dla organów administracji rządowej - organy wskazane we właściwych przepisach szczególnych, np.: dla regionalnego dyrektora ochrony środowiska - Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, dla wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska - Główny Inspektor Ochrony Środowiska, dla wojewody - właściwy w sprawie minister itp.
Argumenty uzasadniające odwołanie zależą od tego czym była podyktowana odmowa udostępnienia informacji (jakie argumenty podał organ odmawiając udostepnienia informacji). Jeżeli odmowa nie powoływała się na żaden z dopuszczalnych przez ustawę ooś wyjątków albo nie uzasadniała dlaczego ten wyjątek w danym przypadku ma zastosowanie, to już wskazanie samego tego faktu może być mocnym argumentem odwołania.
Odwołanie należy złożyć w terminie 14 dni od dnia otrzymania odmowy (doręczenia jej przez listonosza, odbioru przesyłki poleconej z poczty itp.).
Złożenie odwołania jest bezpłatne.
W przypadku, gdy decyzja organu odwoławczego także będzie niekorzystna dla osoby żądającej informacji (tj. kiedy organ ten utrzyma w mocy odmowę udostępnienia informacji), żądającemu informacji przysługuje prawo złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA) właściwego ze względu na miejsce siedziby organu odwoławczego (np. w przypadku, gdy decyzję w II instancji wydawał któryś z ministrów, a więc organ z siedzibą w Warszawie, właściwym będzie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie; w przypadku, gdy decyzję wydało samorządowe kolegium odwoławcze - sąd właściwy dla siedziby kolegium - itd.).
Skargę wnosi się do sądu za pośrednictwem organu, który wydał decyzję w II instancji (organu odwoławczego).
Zob. wzór skargi do WSA na odmowę udostępnienia informacji publicznej
Argumenty uzasadniające skargę do sądu zależą od tego czym była podyktowana odmowa udostępnienia informacji (jakie argumenty podały organy I i II instancji odmawiając udostepnienia informacji).
Skargę do WSA należy złożyć w terminie 30 dni od dnia otrzymania decyzji organu odwoławczego (doręczenia jej przez listonosza, odbioru przesyłki poleconej z poczty itp.).
Za złożenie skargi do WSA wymagane jest uiszczenie opłaty w wysokości 100 zł (na rachunek sądu lub gotówką w kasie sądu).
W przypadku, gdyby również wyrok WSA był dla żądającego informacji niekorzystny (podtrzymałby odmowę), przysługuje prawo złożenia od wyroku WSA skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).
Skarga kasacyjna musi być podpisana i złożona przez adwokata lub radcę prawnego (istnieje tzw. przymus adwokacki).
Skargę kasacyjną do NSA należy złożyć w terminie 30 dni od dnia otrzymania wyroku WSA z uzasadnieniem (doręczenia jej przez listonosza, odbioru przesyłki poleconej z poczty itp.).
Za złożenie skargi kasacyjnej wymagane jest uiszczenie opłaty w wysokości 100 zł (na rachunek sądu lub gotówką w kasie sądu).
W przypadku, gdy organ w przewidzianym terminie (zob. rozdz. „Terminy na udostępnienie informacji publicznej”) nie odpowiada na wniosek o udostępnienie informacji (ani nie udostępnia informacji, ani nie wydaje decyzji odmownej (a przynajmniej pisma, które można by jak taką decyzję potraktować), osobie żądającej informacji przysługuje prawo złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego na bezczynność organu.
Zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych dotyczącym ustawy dip, w przypadku milczenia podmiotu zobowiązanego do udostępnienia informacji publicznej skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego nie musi być poprzedzona uprzednim składaniem zażalenia na bezczynność w trybie art. 37 § 2 Kpa6. Oznacza to, że uprzednie złożenie zażalenie na bezczynność nie jest warunkiem koniecznym do wniesienia skargi do sądu.
Zob. wzór skargi na bezczynność - informacja publiczna
W przypadku niekorzystnego wyroku WSA przysługuje skarga kasacyjna do NSA.
Należy pamiętać, że celem skargi na bezczynność jest jedynie zmuszenie organu do aktywności, to jest udostępnienia informacji lub wydania decyzji odmownej. W tym postępowaniu nie rozstrzyga się natomiast, czy powinno nastąpić udostępnienie informacji, czy też występuje któryś z wyjątków (sąd nie rozstrzyga kwestii wyjątków od udostępniania informacji).
1Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 782)
2Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 267)
3Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.)
4Zob. np. wyrok NSA z 3.08.2000 r., III SAB 34/01; LEX nr 79247; tez pierwsza wyroku NSA z 21.02.1994 r., I SAB 54/93, OSP 1995, nr 11, poz. 222; wyrok NSA z 12.11.1998 r., III SA 962/98, LEX nr 43730; wyrok SN z 18.10.1985 r., II CR 320/85, OSNCP 1986, nr 10, poz. 158; wyrok NSA z 30.11.2001 r., IV SA 2201/00, niepubl.
5Zob. teza druga wyroku NSA z 20.07.1981 r., III AZP 1/88, OSPiKA 1982, nr 3, poz. 59; teza druga wyroku NSA z 21.02.1994 r., I SAB 54/93, OSP 1995, nr 11, poz. 222; teza pierwsza wyroku NAS w Katowicach z 16.12.1996 r., SA/Ka 2218/95, LEX nr 29734; wyrok NSA z 11.02.1998 r., III SA 1067/96, LEX nr 41559. Por. też J. Borkowski (w:) B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, C.H.Beck, Warszawa 2005, str. 502-503, pkt 4; P. Przybysz, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2005, str. 215
6W wyroku z dnia 31 marca 2008 r. WSA w Warszawie stwierdził, że ustawa o dostępie do informacji publicznej odsyła do kodeksu postępowania administracyjnegotylko w zakresie wydania decyzji administracyjnej, toteż nieuprawnionym byłoby twierdzenie, że warunkiem wniesienia skargi do sądu administracyjnego na bezczynność w zakresie nieudzielenia informacji publicznej jest złożenie zażalenia do organu wyższego stopnia w trybie kodeksu postępowania administracyjnego(II SAB/Wa 4/08, LEX nr 506212). Analogiczne stanowisko sąd ten zajął w wyroku z dnia 5 września 2013 r. (II SAB/Wa 285/13, LEX nr 1381182).